De gevolgen van kanker in het hoofd-halsgebied

Circa 3 procent van de gevonden tumoren in Nederland bevindt zich in het hoofd-halsgebied, leert het Integraal Kankercentrum Nederland (IKNL). Hoofd-halskanker kan grote gevolgen hebben voor de kwaliteit van leven, en er bestaat gevaar van ondervoeding.

Diverse vormen van hoofd-halskanker

Onder hoofd-halskanker vallen diverse kankers in dit gebied van het lichaam, vertelt Rob Burdorf, voorzitter van de patiëntvereniging Hoofd-Hals en zelf overlever van strottenhoofdkanker. Met de verzamelnaam wordt verwezen naar keelkanker, lipkanker, mondkanker, neuskanker, speekselklierkanker, strottenhoofdkanker en tongkanker. De grootste oorzaak is overmatig gebruik van alcohol en tabak. Dit betekent echter niet dat alle tumoren in het hoofd-halsgebied door
middelenmisbruik komen, benadrukt Burdorf. “Er zijn ook veel mensen die een dergelijke tumor krijgen zonder een duidelijke aanleiding.”

De behandelingsmogelijkheden bij hoofd-halskanker

Door de verschillende soorten kankers is er niet één standaard behandeling voor hoofd-halskanker, zegt Burdorf. Een operatie wordt het liefst vermeden, legt hij uit, omdat dit een grote impact zal hebben voor de patiënt. Toch is een operatieve ingreep veelal wel noodzakelijk, zoals Burdorf weet uit ervaring: hij moest zijn strottenhoofd laten verwijderen. Meestal wordt eerst gekeken of met bestraling al dan niet aangevuld met een chemokuur kan worden volstaan. Dit kan echter grote gevolgen hebben voor het lichaam van de patiënt. Gezond weefsel kan namelijk beschadigd raken doordat de organen in dit gebied dicht op elkaar zitten, zoals de slokdarm, tong of speekselklieren bij
bestrijding van strottenhoofdkanker.

De behandeling kan grote effecten hebben op het leven erna, licht Burdorf toe. Zo kan men verminkt worden, bijvoorbeeld wanneer een deel of de gehele neus verwijderd moet worden. “Dit heeft een grote impact op het uiterlijk van iemand.” Daarnaast kan een patiënt problemen ondervinden met spreken of moet hij of zij zelfs opnieuw leren praten. Andere veelvoorkomend gevolgen zijn moeite hebben met slikken, een droge mond en veranderde smaak. Hierdoor kan het lastig zijn om (normaal voedsel) te eten, waardoor er een groot risico bestaat dat patiënten onvoldoende voedingsstoffen binnenkrijgen.

Tekort aan voedingsstoffen

Het binnenkrijgen van te weinig voedingsstoffen komt regelmatig voor bij kankerpatiënten, vertelt Rianne van Lieshout, diëtist en voorzitter van de werkgroep diëtetiek van het IKNL in Eindhoven. Dit kan komen door klachten in het mond-keelgebied, zoals bij hoofd-halskanker, spanning en stress, en door bijwerkingen van de behandelingen. Ook kan het zijn dat een patiënt voedingstoffen kwijtraakt door diarree of overgeven. “Daarnaast zorgt kanker ervoor dat het metabolisme van de patiënt verandert, omdat het lichaam (door de tumor) stoffen aanmaakt die de stofwisseling van eiwitten, vetten en koolhydraten ontregelen.”, zegt van Lieshout. Hierdoor zijn bijvoorbeeld de vetverbranding
en afbraak van spiereiwitten verhoogd.

Een gebrek aan de juiste voedingsstoffen kan leiden tot ondervoeding met spierverlies. Dit kan resulteren in een verzwakt lichaam. Hierdoor kan het lastiger zijn voor de patiënt om dagelijkse taken uit te voeren. Tevens kan ondervoeding ervoor zorgen dat de kans op complicaties bij de behandeling groter wordt, wonden minder snel genezen en de kwaliteit van leven verslechtert, legt Van Lieshout uit.

Ondervoeding voorkomen

Het is daarom belangrijk om ondervoeding te voorkomen of te behandelen, weet Van Lieshout. Om deze reden worden kankerpatiënten in het ziekenhuis gescreend op het risico op ondervoeding. Er wordt gekeken wat gedaan kan worden aan de oorzaken van de voedingsproblemen (soms moet medicatie aangepast worden, bijvoorbeeld bij misselijkheid of diarree).
Vervolgens wordt getracht de voeding zo aan te passen dat de patiënt deze verdraagt. “Dit kan een echte uitdaging zijn omdat er soms geen eetlust of smaak is.” Daarnaast moet soms de consistentie aangepast worden. Mensen met bijvoorbeeld hoofd-halskanker hebben veelal meer moeite met het verdragen van voedsel.

Voornaam is dat de patiënt voldoende calorieën en eiwitten binnenkrijgt, in combinatie met beweging, zodat gewicht en spiermassa worden behouden. Als eten moeilijk gaat, worden producten met een hoog calorie- en eiwitgehalte aanbevolen, vertelt Van Lieshout. Daarnaast wordt ook vaak medische voeding gebruikt, zoals drink- of sondevoeding.

Kwaliteit van leven

Een tumor in het hoofd of de hals kan een enorme verandering in het leven betekenen, aldus Burdorf. Zo kan het zorgen voor psychische belasting en invloed hebben op sociaal gebied. Mensen kunnen wellicht minder goed eten, slecht spreken of zien er anders uit.
Hierdoor kunnen zij openbare plekken gaan ontwijken. Dat hoofd-halskanker een grote invloed heeft op het leven van de patiënt is duidelijk, maar hoe groot die impact is, hangt af van het soort tumor en behandeling. Burdorf besluit: “Het is belangrijk om te vermelden dat velen toch een leven kunnen leiden van hoge kwaliteit. Ikzelf ben daar een goed voorbeeld van.”