Van jongs af aan al oog voor atherosclerose

Atherosclerose is onder het grote publiek beter bekend als (slag)aderverkalking. Naarmate men ouder wordt treedt het steeds meer op. Maar ook jongeren zijn gebaat bij preventie: “Hoge bloeddruk en cholesterol moet je op tijd voorkomen”, zegt Hugo ten Cate, professor Klinische Trombose en Hemostase (MUMC).

Jonge leeftijd

Na verloop van tijd verliezen de slagaderen hun rekbaarheid, plaque bouwt zich langzamerhand op. Vaatlijden kan het gevolg zijn. “Vaten horen elastisch te zijn,” zegt Ten Cate, “ze moeten immers meebewegen met de veranderende bloeddruk. Een te hoge bloeddruk, of te hoog cholesterol, maar ook omgevingsfactoren als tabaksrook en fijnstof veroorzaken een chronische ontsteking van de bloedvaatwand, verminderen de elasticiteit en stimuleren de verkalking van de slagaderen.”

Ondanks dat men atherosclerose wellicht met ouderdom associeert, pleit Ten Cate voor vroege preventie. “Van jongs af aan al”, zegt hij. Ten Cate vertelt over een studie gedurende de oorlog in Vietnam. “Het is een lange tijd geleden, maar de resultaten zijn belangrijk. Bij jonge soldaten werden tijdens obductieonderzoeken al tekenen van atherosclerose gevonden. Dit kan genetisch zijn, een aantal mensen lijdt aan erfelijke hypercholesterolemie. Maar ook oorzaken als een te hoge bloeddruk, slechte voeding of diabetes kunnen al op jonge leeftijd voor vaatstijfheid zorgen.” Vaak krijgen deze mensen pas op latere leeftijd klachten.

Gehele vaatomgeving ontstekingsrijp

Dit onderzoek is ook nu relevant, benadrukt Ten Cate. Er zijn immers oorzaken bijgekomen die toentertijd minder speelden. Mensen werken steeds meer zittend met meer risico op diabetes. Men eet meer vlees, waardoor er meer cholesterol in het lichaam komt. Er wordt nog steeds gerookt. Chronische ontsteking van de vaatwand is het gevolg. “Het hele milieu van de vaten is erg ontstekingsrijp”, vertelt Ten Cate. “Hypertensie en cholesterol activeren immuuncellen, waardoor er een constante ontstekingsreactie plaatsvindt. Tijdens studies ziet men dit ook terug: bij atherosclerose worden veel monocyten, neutrofielen en cholesteroldragende cellen aangetroffen.” Deze ontstekingsreactie leidt na verloop van tijd tot een stuggere vaatwand door activatie van stolling en verkalking. Vervolgens wordt de wand instabiel, en ontstaan er kleine scheurtjes. “Deze zijn erg riskant,” vertelt Ten Cate, “want deze maken de vaatwand kwetsbaar waardoor een plaque kan scheuren en een acute trombose kan ontstaan. Het gevolg kan een acuut hartinfarct of beroerte zijn.”

Blijvende schade

Van een beschadigde vaatwand is het nog maar de vraag in hoeverre deze kan worden hersteld. Men kan het verloop stabiliseren, maar waarschijnlijk houdt een patiënt blijvende schade over aan atherosclerose, aldus Ten Cate: “De patiënt zal echt aan de bak moeten, wil diegene weer hetzelfde risico hebben als een persoon zonder vaatschade. Ook bepaalde medicatie kan helpen, zoals statines of antistollingsmedicijnen.”

Het belangrijkste blijft dus, zo zegt Ten Cate, dat men de oorzaken van atherosclerose wegneemt voordat er schade ontstaat. Niet alleen in voorlichting, maar ook in armoedepreventie ziet Ten Cate belangrijke winst. “Het is opmerkelijk dat juist de goedkope producten in supermarkten de ongezondste zijn. Je kan het mensen met weinig te besteden moeilijk kwalijk nemen dat zij deze producten kopen. Natuurlijk houdt iedereen zijn of haar eigen verantwoordelijkheid, maar het toegankelijker maken van gezonde producten kan hen erg helpen.”

Meer onderzoek naar atherosclerose

Hoe de mechanismes die atherosclerose veroorzaken exact werken, wordt steeds duidelijker. Toch weet men nog steeds niet volledig hoe het zich door het leven heen ontwikkelt, zegt Ten Cate. “We doen steeds meer onderzoek en doorgronden het proces steeds beter, maar we zijn er nog niet. Het menselijk lichaam is bijzonder ingewikkeld, het is het resultaat van miljoenen jaren evolutie. Wat er precies op welke momenten gebeurt, en welke processen in elkaar grijpen, weten we nog steeds niet exact.”
Toch is Ten Cate hoopvol. Er is de afgelopen decennia ongelooflijk veel veranderd. Bovendien ziet hij recente studies als ‘lichtpuntjes’. “In vijftig jaar tijd zijn we van zes weken bedrust als behandeling, naar het dotteren en stenten van vaten gegaan. Recentelijk was er een studie over het verwijderen van stolsels in de halsslagader, teneinde de uitkomst van een beroerte te verbeteren. Dit soort studies stemmen mij hoopvol.”