Slagaderverkalking, de grote boosdoener

Slagaderverkalking is misschien wel de meest onderschatte aandoening van de bloedvaten. De gevolgen ervan zijn echter verstrekkend.

Wat is slagaderverkalking?

Een veelvoorkomende oorzaak van hart- en vaatziekten is slagaderverkalking. Bij slagaderverkalking worden de vaatwanden van de slagader dikker en stugger. Iets dat, naarmate mensen ouder worden, tamelijk normaal is. Maar gezond leven heeft wel degelijk invloed op de snelheid waarmee slagaderen verkalken. Slagaderverkalking komt bij iedereen voor en het kan in alle slagaderen van het lichaam ontstaan. Slagaderverkalking wordt door medici ook wel atherosclerose genoemd.

Hoe ontstaat slagaderverkalking?

Het proces begint met een beschadiging van de binnenwand van de slagaders. Sommige plaatsen in die binnenwand, zoals bochten en vertakkingen van slagaders, zijn extra gevoelig voor slagaderverkalking. Dat komt doordat juist daar kleine beschadigingen kunnen ontstaan. Bij een vertakking kan de bloedstroom gaan wervelen en die werveling veroorzaakt een beschadiging, hoe klein die aanvankelijk ook lijkt. De binnenwand van een slagader bestaat uit cellen die strak tegen elkaar en op elkaar liggen.

In gezonde slagaders is die binnenwand heel glad. Een beschadiging daarin betekent een verstoring van dit hechte patroon: de wand wordt ruw. Behalve beschadiging door wervelingen in de bloedstroom, maken ook roken en een hoge bloeddruk de kans op beschadigingen en ruwheid in de binnenwand van de slagader groter.

Het risico van (te) hoog cholesterol

Doordat de binnenwand ruw en beschadigd is, kunnen vette stoffen in het bloed – zoals cholesterol – gemakkelijk blijven plakken, waardoor een verdikking ontstaat. Naast roken en een hoge bloeddruk zijn ook een (te) hoog cholesterol en suikerziekte gevaren die dit proces van slagaderverkalking versnellen.

Een behandeling van deze risicofactoren kan het proces van verkalking wel vertragen, maar er helemaal van genezen kan niet. Een (te) hoog cholesterol is een van de grootste oorzaken van slagaderverkalking. Cholesterol is een vettige stof die van nature in ons lichaam voorkomt, zelfs in grotere mate dan we via ons voedsel binnenkrijgen.

Tegelijk is cholesterol een belangrijke en onmisbare bouwstof voor het menselijk lichaam.
Er ontstaat dan ook pas een probleem bij een teveel aan cholesterol. Vooral dierlijk vet, eieren en orgaanvlees bevatten veel cholesterol; plantaardig voedsel helemaal niet. Het gevaar van cholesterol is dat het zich niet laat mengen met water. Daarbij heeft het de eigenschap dat het zich gemakkelijk aan beschadigde slagaderwanden hecht. Bij een verhoogd cholesterolgehalte gebeurt dit sneller dan normaal. Wie gezond eet en dus weinig cholesterol binnenkrijgt heeft in dat opzicht minder kans op verdikking van de slagaderwand.

Fatty streak en plaque

Het lichaam zorgt ervoor dat de cholesterol niet zomaar vast kan plakken aan de slagaderwand. Het afweersysteem reageert hierop met zogenoemde monocyten, witte bloedcellen. Deze witte bloedcellen maken lichaamsvreemde stoffen onschadelijk door ze in zich op te nemen. Zo nemen ze bijvoorbeeld grote hoeveelheden cholesterol in zich op. Hierdoor veranderen ze in ‘schuimcellen’, cellen die veel cholesterol bevatten.

Hoewel de cholesterol in de cellen is opgenomen, kan ook hier een teveel schadelijk zijn. In de binnenwand van de slagader kan zo een opeenhoping van schuimcellen ontstaan. Zo’n verdikte plek met schuimcellen wordt ook wel een ‘fatty streak’, een ‘vettige veeg’ genoemd.

Een fatty streak is extra gevoelig voor kalk, want in de verdikking zet zich op den duur kalk af, wat de naam slagaderverkalking verklaart. Wanneer in een fatty streak veel kalkafzetting is, kan een zogenoemde ‘plaque’ ontstaan. Een plaque is een uitgegroeide fatty streak, een verdikt en niet-elastisch deel van de vaatwand. Een plaque in de slagader is het laatste en meest risicovolle stadium van slagaderverkalking. Door de verdikking is de slagader vernauwd, waardoor er minder bloed door de slagader stroomt. Dit kan bijvoorbeeld pijn op de borst veroorzaken.

Verstopping van het bloedvat

Erger dan vernauwing van de slagader is het wanneer het bloedvat helemaal verstopt raakt. Achterliggend weefsel krijgt dan geen zuurstof meer en sterft af. Andere risico’s zijn dat er een inwendige bloeding ontstaat doordat de vaatwand scheurt, of dat de samengeklonterde bloedplaatjes propjes vormen en loslaten. Ook stukjes van de plaque zelf kunnen loslaten, in de bloedbaan komen en in een nauwer gedeelte vast blijven zitten en een vat afsluiten. Dit kan uiteindelijk leiden tot een afsluiting of het openscheuren van de slagader.

Acute afsluiting door slagaderverkalking

Een acute afsluiting van een slagader door verkalking leidt altijd tot problemen. De ernst ervan hangt af van de plaats van de afsluiting. Bij afsluiting van een kransslagader – de slagader die het hart van bloed voorziet – ontstaat een hartinfarct (hartaanval). In dat geval krijgt een deel van het hart geen bloed en dus geen zuurstof meer.

Een extra probleem is dat het verloren gegane spierweefsel van het hart niet meer hersteld kan worden. Bij afsluiting van een bloedvat dat de hersenen van bloed voorziet, ontstaat een herseninfarct: een deel van de hersenen krijgt geen bloedmeer en raakt beschadigd. Een afsluiting van een slagader in de longen leidt tot een longembolie, waardoor een deel van de longen niet meer functioneert.

Een bloedvat kan ook scheuren. Wanneer dat gebeurt gaat daar vaak een aneurysma aan vooraf. Een aneurysma is een uitstulping van de bloedvatwand die door plaque al zwakker is geworden. Door druk van het bloed op deze zwakke plek rekt de wand op, wat tot een scheuring kan leiden. Zo ontstaat een bloeding. Bij bijvoorbeeld een hersenbloeding beschadigt bloed de hersenen.

De gevolgen van vernauwing

Wanneer vaten langzamerhand steeds verder vernauwen zonder dat een acute afsluiting optreedt, kunnen klachten als etalagebenen en angina pectoris optreden. Bij een vernauwing van 50 tot 70% wordt een patiënt gedotterd. Bij dotteren wordt een stent geplaatst, een soort metalen balpenveertje, die de vernauwing moet verwijden. Mensen die meerdere en ernstige vernauwingen in hun kransslagaders hebben en niet goed met medicijnen te behandelen zijn, ondergaan vaak een bypassoperatie. Daarbij wordt de hele kransslagader omgelegd.