Goede mondzorg cruciaal voor algemene gezondheid

De mondgezondheid is belangrijk voor de algehele gezondheid en andersom, dat wordt steeds duidelijker. Ook dat er een relatie bestaat tussen een slechte mondgezondheid en aandoeningen als diabetes, hart & vaatziekten of auto-immuunziekten als reuma, en mogelijk ook dementie. Via ontstekingen in de mond kunnen ziekmakende bacteriën eenvoudig in de longen en bloedbaan terechtkomen.

Aandacht voor mondzorg

Tandarts dr. Joris Muris van het ACTA (Academisch Centrum Tandheelkunde Amsterdam) en voorzitter
van de vereniging medisch tandheelkundige interactie (VMTI) is een groot voorstander van meer aandacht voor mondzorg binnen de geneeskunde. Een goede mondgezondheid draagt namelijk bij aan een goede algemene gezondheid, maar omgekeerd geldt ook; mensen met een slechte mondgezondheid hebben vaker een chronische ziekte of aandoening.

Bijna iedereen heeft weleens last van ontstoken tandvlees (gingivitis), zonder dat we daar iets van merken of voelen. Een forse tandvleesontsteking gaat soms alleen gepaard met wat rood, gezwollen of bloedend tandvlees. Zelfs een forse parodontitis (als de ontsteking zich verder heeft uitgebreid naar het bot) kan zonder pijn of andere klachten verlopen en dat is juist de valkuil, legt Muris uit. “Een in ernst vergelijkbare ontsteking op een arm of been, zou al gauw een lelijke wond van zo’n zes bij zes centimeter opleveren. En dan zijn we natuurlijk wel gealarmeerd.”

Slechte voedingsgewoontes en roken

Veel ziektes worden dus in verband gebracht met een slechte mondgezondheid, maar een echt causaal verband is er volgens Muris niet. Dat parodontitis leidt tot hart- en vaatziekten en diabetes mellitus, is tot op heden nog niet aangetoond. “Je kunt bijvoorbeeld niet zeggen dat diabetes ontstaat door een slechte mondgezondheid. Wel weet men dat parodontitis een negatief effect kan hebben op de conditie van het bloedvatenstelsel en de suikerregulatie bij diabetespatiënten.”

Muris geeft aan dat de overkoepelende factor lifestyle is, waarbij zaken als voedingsgewoonten, roken en dus ook mondzorg een belangrijke rol spelen. De bacteriën in de mond die via het ontstoken tandvlees in de bloedbaan terecht komen, kunnen wel de conditie verder verslechteren. De mond is een integraal deel van het lichaam en als de mond ongezond is, heeft dat direct effect op de algemene gezondheid, net als een ontsteking elders in het lichaam. Een gezond gebit draagt daarom bij aan het verkleinen van de kans op aandoeningen als diabetes, hart- en vaatziektes. Goede mondzorg is onderdeel van zelfzorg en dus erg belangrijk.

Goede mondhygiëne is heel belangrijk

Volgens parodontoloog Wijnand Teeuw van het ACTA is de mond is een complexe omgeving. “Onze mond zit vol met bacteriën. Op zich zijn bacteriën niet schadelijk, dat worden ze pas als ze zich kunnen hechten.” Daarom is een open beenbreuk (als het bot door de huid heen steekt) ook zo gevaarlijk, geeft hij aan, omdat bacteriën zich dan op het bot kunnen hechten en een infectie kunnen veroorzaken.

Omdat we in de mond uitsluitend te maken hebben met open verbindingen, is een goede mondhygiëne zo verschrikkelijk belangrijk. Alle tanden en kiezen steken door het tandvlees, en bacteriën kunnen zich makkelijk hechten. Juist op deze plek kunnen bacteriën zeer gemakkelijk het lichaam binnendringen, zeker wanneer het weefsel beschadigd is in geval van een ontsteking (paradontitis). “Met poetsen halen we de bacteriën niet direct weg, maar we zorgen ervoor dat ze zich niet kunnen hechten.” Als dat een a twee keer per dag heel grondig gebeurt, worden de bacteriën verstoord voordat ze schadelijk worden en een tandvleesontsteking kunnen veroorzaken.

Bacteriën in de bloedbaan

Gingivitis komt veel voor. Naar schatting zeventig tot tachtig procent van alle mensen heeft wel ergens een plekje in de mond waar het tandvlees een beetje bloedt, bijvoorbeeld na het poetsen of bij het flossen en tandenstoken. Dat is een teken dat het tandvlees ontstoken is. Op zich is dat nog niet heel erg, door goed te poetsen, eventueel ondersteund met een professionele reiniging, kan een ontsteking geheel verdwijnen, maar als de ontsteking niet wordt aangepakt kan hij het kaakbot aantasten, en dan is er sprake van een parodontitis. En dat is wel een serieuze aandoening.

Bot dat aangetast is en daardoor verdwijnt, komt niet meer terug. Parodontitis wordt dus veroorzaakt door een slechte mondhygiëne, maar volgens Teeuw spelen ook andere factoren zoals een slechte weerstand, genen en risicofactoren als stress, roken en overgewicht een rol. Net als bacteriën. Het is aangetoond dat bij een flinke ontsteking in de mond, bacteriën heel gemakkelijk in de bloedbaan kunnen komen. Elke keer als mensen flosdraad of tandenstokers gebruiken, belanden er weer bacteriën in het bloed. Ook kan parodontitis leiden tot verhoging van ontstekingsfactoren in het bloed.

Bovengenoemde processen verklaren mogelijk waarom het erop lijkt dat er directe linken zijn tussen het hebben van parodontitis en het verergeren van hart en vaatziektes en diabetes mellitus.

Er wordt soms dagen niet gepoetst

Een kwetsbare groep die veel problemen met de mondgezondheid heeft, zijn de ouderen. Uit cijfers van 2013 blijkt dat driekwart van de mensen in verpleeg- en verzorgingstehuizen problemen in de mond heeft. Dat komt volgens specialist ouderengeneeskunde dr. Gert Jan van der Putten, onderzoeker van het Radboud UMC, omdat in de meeste verpleeg- en verzorgingstehuizen de tandverzorging een drama is, er wordt soms dagen niet gepoetst. “Mondzorg heeft geen prioriteit. Een wond op het been of een poepbroek, dat ziet of ruikt iedereen, maar tanden die niet gepoetst zijn, dat ziet niemand. Er is te weinig aandacht voor.” Feit is dat in de meeste instellingen de verzorging onder tijdsdruk staat, en dingen worden overgeslagen, ook omdat poetsen bij een ander lastig is en de ouderen zelf vaak niet goed meewerken.

Wat ook niet helpt is dat steeds meer ouderen nog hun eigen tanden hebben, vaak gerestaureerd, met vullingen, kronen, bruggen en ingewikkelde protheses met haakjes eraan, die heel moeilijk zijn schoon te houden. Daarnaast komen er steeds meer implantaten, en daar is een hele goede mondgezondheid essentieel.

Droge mond door medicijngebruik

Een andere oorzaak van mondproblemen bij ouderen is een droge mond, een belangrijke bijwerking van heel veel medicijnen. De helft van de bewoners van verpleeg- en verzorgtehuizen klaagt hierover, maar uit metingen blijkt dat wel tachtig procent last heeft van minder speeksel. Speeksel heeft meerdere functies: smaak, spreken, vertering en het in stand houden van een goede mondgezondheid. Te weinig speeksel werkt tandbederf in de hand. Als tandplak (bacteriën, voedselresten en speeksel) op de wortelhalzen gaat zitten en je poetst het niet weg, dan krijg je daar gaatjes, (wortel)cariës, waardoor tanden of kiezen kunnen afbreken. Een goede verzorging van de mond is dus van groot belang. Niet alleen voor het behoud van het gebit, maar ook voor de algehele gezondheid.