Kraakbeenschade door artrose: een sluipend proces

Kraakbeen is een wonderlijk weefsel als het helemaal gezond is. Als schokdemper op de botten helpt het bij het soepel en pijnloos bewegen van alle gewrichten. “Gezond kraakbeen heeft een wrijvingscoëfficiënt die lager is dan die van smeltend ijs op smeltend ijs”, vertelt Floris Lafeber, hoogleraar experimentele reumatologie aan het UMC Utrecht. Verliest het deze indrukwekkende eigenschap, dan kan beschadigd kraakbeen de eigenaar veel last bezorgen in de vorm van pijn, stijfheid, krakende gewrichten, zwelling, instabiliteit en veranderingen in de lichaamshouding. Dan spreekt men van artrose.

“Veel mensen denken dat artrose een ouderdomskwaal is, maar ook op jongere leeftijd kan artrose voorkomen“

In Nederland hebben 1,4 miljoen mensen de diagnose artrose. Lodewijk Ridderbos, algemeen directeur Reuma Nederland: “Artrose is een vorm van reuma waarbij het hele gewricht betrokken is. Het kraakbeen gaat in kwaliteit achteruit: het wordt dunner, zachter en brokkelig.” Hierdoor verandert het bot onder het kraakbeen. Het wordt stijver en er ontstaan knobbels aan de zijkanten. Dit verklaart ook de enorme pijn bij bewegen die mensen met artrose ervaren. “Veel mensen denken dat artrose een ouderdomskwaal is, maar ook op jongere leeftijd kan artrose voorkomen.”

Van bureaustoel naar actief na pensioen

Lafeber: “We willen hardlopen, skiën en tennissen. Allemaal activiteiten waarmee we onze gewrichten extra belasten op jongere en middelbare leeftijd.” Met bewegen is uiteraard niets mis. Maar na een leven lang achter een bureau plotseling intensief gaan hardlopen, kan te veel belasting zijn. Het advies van de hoogleraar is dan ook: fysieke activiteit met goede training opbouwen. Naast sportblessures krijgt het grootste aantal patiënten overigens te maken met artrose zonder duidelijk aanwijsbare reden.

Pijn

Het ontstaan van kraakbeenschade kan een tijd onopgemerkt blijven, met name wanneer het geleidelijk gebeurt. Kraakbeen zelf bevat geen zenuwen, waardoor een pijnsignaal pas wordt afgegeven wanneer de weefsels eromheen beginnen te reageren op de beschadiging. Wanneer de pijn eenmaal ontstaat, heeft dit een verdere negatieve invloed op het gewricht.
Lafeber: “In verband met de pijn gaat het gewricht langzaam anders functioneren en neemt de conditie van de weefsels rondom het kraakbeen af. Mensen kunnen op een gegeven moment minder goed reageren op onverwachte bewegingen. Hierdoor neemt de kans op verdere schade alleen maar toe.”

“Jaarlijks worden in Nederland 26.000 knieprothesen geplaatst ter behandeling van artrose“

Symptoombestrijding

Ondanks onderzoek is de oorzaak van artrose nog niet bekend en zijn ook de behandelopties beperkt. Ridderbos: “Aanpassingen van de leefstijl, oefentherapie en pijnstillers kunnen helpen bij het verminderen van de klachten van artrose, maar nemen de aandoening niet weg. Voor mensen die relatief milde symptomen hebben, kan dit voldoende zijn, maar er zijn betere behandelopties nodig.

Vanwege de impact die artrose heeft, grijpen mensen vaak naar niet bewezen behandelingen en supplementen.” Ook Lafeber waarschuwt dat de groep patiënten waarbij symptoombestrijding voldoende is, beperkt is. “Kraakbeenschade ontstaat in een vroegere fase en mensen leven steeds langer. Daarnaast blijven ze ook nog eens langer actief, waardoor de toch al beschadigde gewrichten meer te verduren krijgen. Totdat een prothese de enige optie is.”

Hoge zorgkosten

Lafeber wijst op de economische gevolgen van deze trend. Naast het feit dat ernstige artrose een grote impact op de kwaliteit van leven kan hebben, brengt een toename ervan op jongere leeftijd hoge zorgkosten met zich mee. Hij legt uit dat een knieprothese die op latere leeftijd geplaatst wordt, grote kans heeft levenslang mee te gaan. Maar krijgt iemand voor zijn 65ste al een kunstknie, dan is het waarschijnlijk dat die nog een keer vervangen moet worden. Ter beeldvorming: volgens de redactie van Zorgkaart Nederland kostte een totale knieprothese in 2015 gemiddeld 10.443 euro. “En dan hebben we het nog niet eens over hoe belastend de operatie en revalidatie zijn”, vult Ridderbos aan. Jaarlijks worden in Nederland 26.000 knieprothesen geplaatst ter behandeling van artrose. Een derde van de patiënten is nog geen 65 jaar oud.

Herstellend vermogen

Specifiek voor het kniegewricht zou een recente ontwikkeling uitkomst kunnen bieden. Waar men er voorheen vanuit ging dat eenmaal beschadigd kraakbeen niet te herstellen is, is onlangs het tegendeel gebleken. Met behulp van een extern frame dat de knie tijdelijk uit elkaar trekt (kniedistractor), krijgen door artrose aangetast kraakbeen en het omliggende bot de kans zich te herstellen – en doen dit ook. De zes weken durende behandeling kan de noodzaak van een prothese met wel vijf tot tien jaar uitstellen. Lafeber: “Doordat we voor het eerst bot- en kraakbeenherstel hebben gezien met deze kniedistractie-behandeling, kunnen we nu van deze methode gaan leren. We willen graag weten welke mechanismen een rol spelen bij het herstel van het weefsel, zodat ook distractie in de toekomst wellicht niet meer nodig is.” Ridderbos is positief over de toekomst: “De komende decennia verwachten we dat er door nieuwe kennis doorbraken uit onderzoek komen die nieuwe behandelingen voor artrose opleveren die verder gaan dan symptoombestrijding alleen.”