Wat is reumatoïde artritis?

Reumatoïde artritis (RA) is een auto-immuunziekte en werkt als volgt: in een gezond lichaam zorgen bepaalde eiwitten in cellen ervoor dat alles dat niet lichaamseigen is wordt opgespoord en opgeruimd. Bij reumatoïde artritis vergissen de opruimcellen zich. In plaats van alleen de ‘indringers’ te vernietigen, keren zij zich ook tegen het eigen lichaam en gaan gewrichten en gewrichtskapsels te lijf. Het gevolg is dat één of meerdere gewrichten gaan ontsteken. Deze worden dan dik en warm en doen vaak al pijn zonder te bewegen.

Verloop van de ontstekingen

De ziekte kan sluipend starten of juist plotseling ontstaan. De ontstekingen beginnen vaak bij de middenkootjes van de vingers, maar nog vaker in de tenen. Dit kan te maken hebben met het feit dat de mens rechtop staat en de voeten het meest worden belast. De ontstekingen kunnen zich uitbreiden naar knieën, polsen en heupen en zijn enorm pijnlijk. Ook pezen en slijmbeurzen in de buurt van het ontstoken gewricht kunnen ontstoken raken.

Wanneer iemand gewrichtsontstekingen heeft, hoeft dat niet direct op RA te duiden. Deze kunnen ook andere niet-traumatische oorzaken hebben, zoals een virus of een andere auto-immuunziekte als SLE (systemische lupus erythematosus). Houden de ontstekingen langer dan vier weken aan en gaan ze gepaard met stijfheid in de ochtend en na rust, dan is de kans dat het RA betreft groot.

Wisselende symptomen

Om de diagnose te kunnen stellen, kan een reumatoloog naast gewrichtsonderzoek een laboratoriumonderzoek laten uitvoeren naar bepaalde antistoffen in het bloed. Reumatoïde artritis is een chronische aandoening die niet over gaat. Het effect ervan op het leven van de patiënt kan ingrijpend zijn, zo weet reumatoloog Piet van Riel. “De ziekte verloopt vaak zeer grillig en heeft een wisselend klachtenpatroon”, vertelt hij.

“Houdt de ontsteking zich rustig, dan is dagelijks bewegen en oefenen belangrijk om de gewrichten zo goed mogelijk te kunnen blijven gebruiken. Een gewricht waar geoefende spieren omheen zitten, kan namelijk meer verdragen, doet minder pijn en is minder stijf.” Door het grillige verloop kunnen patiënten iets soms de ene dag wel en de andere dag niet. Voor de buitenwereld is dat vaak moeilijk te begrijpen. Bovendien is het voor de patiënt op die manier lastig om activiteiten te plannen of af te spreken.

De oorzaak van reumatoïde artritis

Ook over de oorzaak van reumatoïde artrititis tast men nog redelijk in het duister. Van Riel legt uit dat erfelijke factoren van invloed zijn: “In een familie zijn vaak meerdere mensen met RA. Maar niet iedereen met RA in de familie ontwikkelt de ziekte ook daadwerkelijk. Er speelt dus waarschijnlijk ook een andere factor mee, iets van buiten. Maar of dat een infectie is, of dat het wellicht iets met voeding te maken heeft? Dat is vooralsnog onduidelijk.”

Het merendeel van de patiënten is vrouw

Daarnaast wordt aangenomen dat er een relatie bestaat tussen reumatoïde artritis en vrouwelijke geslachtshormonen: zo’n 60 tot 70 procent van de reumatoïde artritis-patiënten zijn vrouwen. Ook van dit gegeven is de reden nog niet helemaal duidelijk. Vrouwen met reumatoïde artritis die in verwachting zijn, blijken tijdens de zwangerschap vaak minder klachten te hebben. “Maar wanneer je vrouwen met RA vrouwelijke geslachtshormonen geeft, helpt dat niet”, weet Van Riel.

“Er moet dus een andere verklaring zijn. Gedacht wordt dat het te maken heeft met het feit dat een kind niet 100 procent lichaamseigen is; het heeft voor een deel genetisch materiaal van de vader. De reden wordt in die richting gezocht, daar is men al veertig, vijftig jaar mee bezig.” Iemand met RA kan bovendien soms wel tien of twintig jaar reumareactoren in het bloed hebben voordat hij klachten krijgt. Dat maakt het lastig om de oorzaak vast te stellen: het is vrijwel onmogelijk om bij iemand na te gaan wat er destijds is gebeurd dat mogelijk tot de RA heeft geleid.

Van diagnose naar behandeling

Wie last krijgt van ontstoken gewrichten doet er goed aan direct naar de huisarts te gaan en zich – indien daar aanleiding voor is – te laten doorverwijzen naar een reumatoloog. Mensen met reuma in de familie moeten hier zeker alert op zijn. Ook als dat niet het geval is, is een snelle reactie aan te raden.

Hoe eerder de diagnose reumatoïde artritis gesteld wordt, des te eerder de behandeling kan beginnen en dat kan veel ellende voorkomen. Met een goede behandeling verloopt het ziekteproces aanmerkelijk langzamer, wordt de pijn draaglijker en is de kans op blijvende schade aan de gewrichten kleiner.

“Als je reumatoïde artritis niet behandelt, kunnen de gewrichten onherstelbaar beschadigen en zelfs kapot gaan”, legt Van Riel uit. “Hierdoor raken de gewrichten misvormd en kunnen ze dikke knobbels krijgen. Gelukkig zijn er tegenwoordig medicijnen waarmee ontstekingen gedeeltelijk of volledig kunnen worden geremd. Daardoor krijgt de patiënt uiteindelijk minder klachten en zijn later minder operaties nodig.”

Ontwikkelingen in medicatie

De medicijnen waarop Van Riel duidt, zijn de zogenaamde ‘biologicals’ die in de jaren 90 een doorbraak betekenden in de behandeling van reumatoïde artritis. In die periode werd duidelijk welke cellen precies een rol speelden bij het ontstaan van de ontstekingen en werd het mogelijk om antistoffen te maken. Het afweersysteem dat zich tegen het eigen lichaam keert, wordt op die manier stilgelegd.

Het is echter de kunst om alleen die stoffen te remmen die ook daadwerkelijk kwaad doen. De laatste jaren is op dat gebied steeds meer kennis vergaard die zich bovendien aan het verfijnen is. Daardoor komen ieder jaar weer nieuwe medicijnen op de markt. “Qua behandeling is er nu zeer veel mogelijk”, beaamt Van Riel.

Behandeling is maatwerk

“Het is alleen zaak om uit te zoeken wat de juiste behandeling is voor de individuele patiënt. Er wordt veel onderzoek gedaan om uit te vinden hoe kan worden voorspeld welk geneesmiddel bij welke patiënt het beste resultaat geeft. Vrijwel iedere reumatoloog zal starten met het voorschrijven van een hetzelfde middel. Werkt dat niet, dan wordt een volgend middel geprobeerd. Wanneer we tailor made kunnen gaan behandelen kan veel tijd en daardoor waarschijnlijk ook veel schade worden bespaard. Wat dat betreft is er de laatste jaren al veel verbeterd, maar we zijn er helaas nog niet.”

Wat is jouw ervaring met reumatoïde artritis?