‘Mensen onderschatten de impact van hun leefstijl’

De patiënten die cardioloog Hans Bosker in zijn spreekkamer ziet, stellen allemaal dezelfde vraag: waarom ik? De voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Cardiologie (NVVC) legt daarop altijd uit dat hart- en vaataandoeningen door meerdere factoren kunnen ontstaan. Er is echter één factor die steeds meer op de voorgrond treedt: leefstijl. “Ik maak me grote zorgen over het overgewicht in Nederland.”

Verschillende factoren

Als patiënten Bosker vragen naar de oorzaak van hun hartinfarct of vernauwde kransslagader, maakt hij een tweedeling tussen factoren die niet beïnvloedbaar zijn door arts of patiënt en factoren die wél beïnvloedbaar zijn. Een niet-beïnvloedbare factor is bijvoorbeeld leeftijd. Hoe ouder iemand wordt, hoe meer kans hij of zij heeft op kransslagaderproblematiek. Een tweede is genetische aanleg; in bepaalde families komen meer hart- en vaatziekten voor dan in andere. Ook het geslacht kan een factor zijn, evenals etniciteit, want bepaalde bevolkingsgroepen zijn gevoeliger voor harten vaatziekten dan andere. Een factor waar patiënten wel grote invloed op hebben, is leefstijl. “Mensen onderschatten de impact hiervan vaak”, zegt Marly van Overveld, coördinator bij Hartpatiënten Nederland. “Het is ontzettend belangrijk dat ze zich tijdig bewust worden van de invloed van een gezonde leefstijl en er ook echt iets mee doen.” Door overgewicht te vermijden, te zorgen voor voldoende lichaamsbeweging, gezond te eten en niet te roken, wordt de kans op hart- en vaatziekten veel kleiner. Ten slotte is er nog een aspect waar artsen iets aan kunnen doen: de behandeling van een hoog cholesterolgehalte, hoge bloeddruk, suikerziekte en andere aandoeningen die van invloed zijn op het ontstaan van kransslagaderproblemen.

Leefstijl en screening

De sleutel tot het vermijden van hart- en vaataandoeningen ligt dus in hoge mate in handen van de patiënt. Naast de aandacht voor een gezonde leefstijl speelt bij preventie ook screening in de vorm van cardiovasculair risicomanagement (CVRM) een rol. De meeste huisartsen hebben een praktijkondersteuner die bij mensen met een verhoogde kans op hart- en vaatziekten regelmatig zaken als de bloeddruk en het cholesterolgehalte controleert. Hierbij is het goed om te weten dat mannen en vrouwen andere symptomen kunnen vertonen, geeft Van Overveld aan. “Bij vrouwen zijn de signalen anders dan de standaardsymptomen die mensen kennen. Hierdoor wordt de diagnose vaak gemist, zowel door de patiënt als de specialist.” Waar mannen vaak last hebben van pijn op de borst en uitstralende pijn, is er bij vrouwen veelal sprake van minder opvallende factoren, zoals hoofdpijn en misselijkheid. In veel gevallen komen de symptomen overeen met klachten die ook kunnen optreden bij de overgang, zoals vermoeidheid, duizeligheid, hartkloppingen of overmatig zweten. Niet vreemd dus dat vrouwen niet direct aan hart- en vaataandoeningen denken. “Er is nog veel meer onderzoek nodig naar de verschillen tussen mannen en vrouwen om hier meer duidelijkheid over te krijgen”, benadrukt Van Overveld.

Beter voorkomen dan genezen

Voor mensen die al een hartinfarct of vernauwde kransslagader hebben gehad, geldt dat ze preventieve maatregelen kunnen nemen om ziekteverergering te voorkomen. Wederom is het aanpassen van een ongezonde leefstijl een belangrijk aandachtspunt. Daarnaast speelt therapietrouw een rol: het innemen van medicatie zoals voorgeschreven door een arts. Na een hartinfarct vertrekken de meeste mensen naar huis met ten minste vijf verschillende medicijnen, die ze voor de rest van hun leven dagelijks moeten innemen. Op de langere termijn levert dit volgens Bosker vaak problemen op. “Als mensen net getroffen zijn door een hartinfarct zijn ze meestal erg geschrokken en slikken ze trouw hun tabletten. Maar na een paar jaar ebt de motivatie langzaam weg en vergeten ze nogal eens hun medicatie in te nemen.” Een bijkomend probleem is dat mensen over het algemeen niet direct klachten ervaren als ze stoppen met medicijnen. De schadelijke effecten die dit kan hebben worden pas op de langere termijn duidelijk. Als patiënten medicijnen krijgen voorgeschreven van een arts, mogen ze daar nooit op eigen gelegenheid mee stoppen of de dosis afbouwen, waarschuwt ook Van Overveld. “Het is heel belangrijk dat mensen dat in overleg met de arts doen.” Ze is echter ook van mening dat medicatie lang niet in alle gevallen de oplossing is en dat er meer focus mag komen te liggen op het aanpakken van de oorzaak van hart- en vaatziekten. “In de geneeskunde is het nu gebruikelijk om meteen medicijnen voor te schrijven als een aandoening zich voordoet, in plaats van te kijken naar de oorzaak ervan en het positieve effect dat een andere leefstijl teweeg kan brengen.” Voorkomen is immers beter dan genezen.

Verleiding in de bioscoop

De invloed van leefstijl op hart- en vaatziekten loopt als een rode draad door de reeks preventiemaatregelen heen. Juist op dit punt zijn de vooruitzichten zorgelijk, want het aantal Nederlanders met overgewicht is de afgelopen jaren sterk gestegen, zo blijkt uit cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) en het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM). Had in 1990 één op de drie volwassen Nederlanders naar eigen zeggen overgewicht, in 2015 was dat aantal gestegen tot bijna de helft. Hoe kunnen Nederlanders worden aangespoord om gezonder te gaan leven? Bosker ziet dit niet alleen als een individuele verantwoordelijkheid, maar vindt ook maatschappelijke beïnvloeding van belang. Bijvoorbeeld door het opzetten van sportprogramma’s, maar ook door de inname van grote hoeveelheden suiker te ontmoedigen. “Toen ik laatst naar de bioscoop ging, moest ik door een ruimte vol snacks en snoepgoed lopen om bij de filmzaal te komen. Je wordt gedwongen daar langs te lopen, waardoor je zwaar in de verleiding wordt gebracht iets te kopen.” Daar moet iets aan gebeuren, vindt hij. In navolging van de accijnzen op alcohol en tabak zou er ook regelgeving kunnen komen voor de verkoop van suikerhoudende producten. Door gezonde voedingsmiddelen goedkoper te maken en ongezonde producten duurder, wordt het makkelijker om een gezonde keuze te maken. Daarnaast kan de samenleving nog veel meer worden ingericht op het stimuleren van beweging, zodat het nemen van de trap in plaats van de lift een logische handeling wordt. “Het is echt een mentaliteitskwestie”, zegt de cardioloog. “Het leiden van een gezonde leefstijl moet uiteindelijk een natuurlijke keuze worden.”