Depressieve gevoelens bespreekbaar maken

Jaarlijks kampen een miljoen Nederlanders met een depressie. Klachten worden vaak laat gesignaleerd door de omgeving en mensen wachten lang met hulp vragen. Bepaalde groepen lopen extra risico’s, waaronder jongeren en zwangere en onlangs bevallen vrouwen.

De kern van een depressie

De kern van een depressie draait om lusteloosheid, gevoelens van waardeloosheid en geen plezier meer ervaren in dingen, legt Hanneke Visser uit. Zij is plaatsvervangend hoofdopleider van de postacademische opleiding Schoolpsycholoog en werkt als schoolpsycholoog in het voortgezet onderwijs.

Die kern is voor iedereen gelijk, maar de omstandigheden en uitingen kunnen verschillen. “Jongeren zijn soms eerder geprikkeld en tegendraads dan lusteloos.

Ze hebben een houding van ‘laat me met rust’ of ervaren lichamelijke klachten. Onder dat gedrag kan somberheid zitten.” Bepaalde indicatoren kunnen wijzen op een grotere kans op depressieve klachten, vertelt Merith Cohen de Lara, vrijgevestigd gz-psycholoog en gespecialiseerd in psychische zorg van zwangere en pas bevallen vrouwen. Uit onderzoek blijkt dat laagopgeleide, nietwesterse vrouwen een extra kwetsbare groep vormen, zeker wanneer zij kampen met meerdere problemen als schulden, huisvestingsproblematiek of medische klachten.

Vroeg signaleren van problemen

Voor beide risicogroepen geldt dat vroegtijdig signaleren van problemen voorkomt dat klachten verergeren. Visser: “Je moet op jonge leeftijd signaleren wat ‘normale’ gevoelens van somberheid zijn en wat niet. Voor jongeren kan dat het beste op plekken waar zij veel komen: scholen, sportclubs.”

Docenten zijn vaak het eerste aanspreekpunt, weet Visser, maar moeten geen te zware last ervaren. De balans is lastig: aangeven dat de leerling alles kan vertellen maar ook weten wanneer hulp ingeschakeld moet worden. Jongeren vormen een risicogroep omdat zij erg vatbaar zijn voor meningen van anderen en de adolescentie een heftige periode is, waarin veel van ze verwacht wordt.
Veel jongeren ervaren buitensluiting of eenzaamheid, mogelijk versterkt door intensief gebruik van social media.

Van babyshower tot babydoos

Bij zwangere en pas bevallen vrouwen zijn ook risicofactoren aan te wijzen. Psychische problemen ontstaan vaak bij levensveranderende gebeurtenissen. Daarbij kan een vrouw een voorgeschiedenis of psychische kwetsbaarheid hebben. Daarnaast hebben hormonale veranderingen en slaapgebrek invloed op de stemming.

De relatie met de partner en het eigen lichaam verandert en vrouwen moeten wennen aan de nieuwe, onvoorspelbare situatie. Tot slot is er de enorme nadruk dat zwangerschap en moederschap alleen maar leuk moeten zijn. Een kind krijgen wordt hier in Nederland als iets heel uitzonderlijks ervaren, stelt Cohen de Lara. Dat veroorzaakt bij vrouwen schuldgevoelens over sombere gevoelens en de neiging die te onderdrukken.

“Het is een spannende tijd, maar de maatschappij en media roepen dat je alleen maar moet genieten. Zo zijn er zwangerschapstijdschriften, de zwangerschapsbeurs, de babyshower en allerlei gratis babydozen met vrolijke inhoud.”

Preventie en samenwerking

Voor jongeren is het essentieel om ‘erbij te horen’. Scholen kunnen hierop inspelen door een ‘gemeenschap’ te creëren, waar het opvalt als iemand wordt buitengesloten. Samenwerking met professionals binnen en buiten de school moet worden gezocht wanneer nodig, zegt Visser.

Voor psychologen is samenwerking met andere disciplines van groot belang. In het geval van Cohen de Lara met kraamzorg, verloskundigen en gynaecologen. “Wij worden steeds beter gevonden. Ook omdat meer gynaecologen vrouw zijn en er meer oog is voor de klachten.”

Omdat de eerste duizend dagen van een kinderleven cruciaal zijn, is het schadelijk als een moeder met psychische klachten kampt. Wie daarmee geholpen wordt, kan beter voor haar kind zorgen. Daarom zou er bij zwangerschapscursussen meer aandacht naar preventie moeten gaan; naar de verschillende facetten van het psychisch welbevinden, zegt Cohen de Lara.

Taboe doorbreken

Hulp vragen is niet ‘stoer’. Toch is het voor jongeren essentieel dat hulp vragen geen taboe is, vindt Visser. Professionals kunnen de drempel verlagen door voorlichting te geven en alert en zichtbaar beschikbaar te zijn. Wanneer zij iets signaleren kunnen docenten een schoolpsycholoog of maatschappelijk werker betrekken. De schoolpsycholoog ondersteunt en informeert de docenten, maar vormt ook de verbinding met de hulpverlening buiten de school, legt Visser uit.

Goede voorlichting kan zowel jongeren als zwangere of bevallen vrouwen geruststellen: horen dat ze niet de enige zijn. Het bespreekbaar maken, zegt Cohen de Lara, daar gaat het om. “Je bent echt geen slechte moeder als het niet altijd even goed gaat.” Ook verloskundigen en gynaecologen kunnen klachten normaliseren, door psycho-educatie: uitleggen welke gevoelens gebruikelijk zijn bij zwangerschap en bevalling en wanneer het raadzaam is professionele hulp te vragen.

Het goede nieuws is dat de klachten bij deze vrouwen vaak goed en met kortdurende therapie te behandelen zijn, vertelt Cohen de Lara. De doorgaans goede motivatie draagt hieraan bij. En meestal helpt het al enorm om te horen dat ze niet de enige zijn met angstige of sombere gevoelens.