Rechter vraagt vaker advies van medisch specialist

Rechtszaken worden steeds ingewikkelder. Niet alleen het strafrecht, maar ook het bestuursrecht en het civiel recht. In strafrechtprocessen onderzoeken medisch deskundigen bijvoorbeeld de toerekeningsvatbaarheid van een verdachte, of beoordelen ze verwondingen van slachtoffers.

Bij de bestuursrechter gaat het vaak om het beoordelen van arbeidsongeschiktheid. In het civiel recht speelt aansprakelijkheid een grote rol, bijvoorbeeld bij letselschade na verkeers- of bedrijfsongevallen.

Onafhankelijke medische specialisten

Omdat de vraag naar gerechtelijke deskundigen toeneemt, is het voor rechters niet altijd makkelijk om een goede, onafhankelijke medisch specialist te vinden, aldus hoogleraar privaatrecht Eddy Bauw van de Universiteit Utrecht. Hij houdt zich voornamelijk bezig met aansprakelijkheidsrecht en rechtspleging. Niet alle specialisten willen meewerken aan het verzoek van een rechter: de vergoeding is niet altijd aantrekkelijk, er moet een aparte beroepsaansprakelijkheidsverzekering voor worden afgesloten en het is een vak apart.

Dat laatste kan psychiater en hoogleraar forensische psychiatrie Hjalmar van Marle van de Erasmus Universiteit in Rotterdam beamen. “Ik maak betrokkenen altijd duidelijk dat ik niet hun behandelaar ben, maar dat ik een advies moet uitbrengen.” Van Marle leert psychiaters in opleiding dat ze onafhankelijk, onpartijdig, deskundig en bekwaam moeten zijn. Dat houdt in: niet alleen voor één klant werken, niet te veel sympathiseren met betrokkenen, alle diploma’s hebben én het advieswerk regelmatig doen om er goed in te worden en blijven.

In hoeverre is de werkgever aansprakelijk?

Toch is er onder rechters discussie over de kwaliteit van de adviezen van medisch deskundigen, aldus Bauw. “Niet zozeer over of ze goed zijn in hun vak of over hun onderzoek, maar wel over de rapportage en of de specialist de vertaalslag kan maken van zijn discipline naar wat de rechter nodig heeft.” Dat kan lastig zijn, ook omdat er niet altijd volledig uitsluitsel kan worden gegeven.

Neem iemand die jarenlang in zijn werk is blootgesteld aan asbest en nu longkanker heeft. Maar hij rookte ook in die periode. In hoeverre is zijn werkgever aansprakelijk? “Vroeger zou zo’n claim zijn afgewezen omdat het causale verband niet kan worden aangetoond. Sinds ongeveer tien jaar kunnen rechters zo’n claim toewijzen op basis van waarschijnlijkheidsuitspraken van een deskundige, bijvoorbeeld: de kans dat asbest de longkanker veroorzaakte is 75 procent en de kans dat roken de ziekte veroorzaakte is 25 procent.”

Ook bij adviezen over iemands psychische toestand kan het moeilijk zijn om volledig uitsluitsel te geven, vertelt Van Marle. Zeker omdat het altijd gaat om een reconstructie: hoe was iemand eraan toe ten tijde van een ziekmelding? Was die persoon vóór het ongeluk ook al depressief? Hoe was de geestelijke toestand van een verdachte toen het delict werd gepleegd? En wat zegt dat als de verdachte ontkent? Daarom let Van Marle bijvoorbeeld op inconsistenties in iemands verhaal en doet hij zo nodig diverse neuropsychologische onderzoeken.

Beoordelen van advies

Uiteindelijk is het aan de rechter om het advies van de deskundige te beoordelen. Ook daarbij kan het weleens misgaan, bijvoorbeeld als er ingewikkelde statistische redenaties in het rapport staan. Rechters kunnen cursussen statistiek en onderzoeksmethoden volgen om hun kennis hierover bij te spijkeren. Bauw: “Rechters hebben uiteraard niet dezelfde expertise als medisch deskundigen, maar ze moeten de onderbouwing van een advies wel kunnen volgen. Daarop baseren ze immers hun beslissing.”