Terugkeer leukemie bij diagnose al te zien in tumor

Veel patiënten die succesvol zijn behandeld tegen acute myeloide leukemie krijgen de ziekte binnen vier jaar weer terug. Vaak is de kanker dan resistent tegen chemotherapie. René Marke van het Radboudumc vond met collega’s uit Canada en de Verenigde Staten al vóór de behandeling resistente kankercellen in de tumoren van patiënten. Deze cellen kunnen de terugkeer van leukemie verklaren. De onderzoekers publiceerden deze resultaten op 29 juni in Nature.

Acute myeloïde leukemie (AML) is een kanker van het bloed en beenmerg waarbij het lichaam teveel onrijpe witte bloedcellen aanmaakt. Deze cellen vermenigvuldigen zich snel en verstoren de aanmaak van normale bloedcellen. De meeste patiënten met AML worden succesvol behandeld met chemotherapie. Toch is er een groot risico dat de ziekte binnen vier jaar terugkeert. En dan is de ziekte vaak ongevoelig voor chemotherapie. 
 

Mutaties door chemo

Lang is aangenomen dat de resistentie tegen chemotherapie een direct gevolg is van de therapie zelf. Het idee is dat de medicijnen niet alleen kankercellen uitschakelen, maar ook mutaties veroorzaken in het DNA van de kankercellen die leiden tot ongevoeligheid voor de therapie. Deze gemuteerde kankercellen blijven over na een chemotherapie en kunnen zich vervolgens vermenigvuldigen, waardoor de ziekte in resistente vorm terugkeert. Maar er is ook een andere verklaring. Onderzoekers van het Princess Margaret Cancer Centre in Toronto Canada vonden aanwijzingen dat de resistente kankercellen al aanwezig waren vóór de therapie.
 

Zeldzame populatie

De onderzoekers bekeken de tumoren van elf AML-patiënten op de aanwezigheid van resistente kankercellen, ten tijde van de diagnose en op het moment dat de ziekte terugkeerde. Bij sommige patiënten was de oorsprong van de terugkeer te herleiden tot een populatie zeldzame kankerstamcellen die bij de diagnose al aanwezig was. René Marke maakte tijdens zijn afstudeeronderzoek voor de masteropleiding Molecular Mechanisms of Disease deel uit van het project: “We konden kankercellen en kankerstamcellen onderscheiden. Binnen de patiëntengroep vonden we verschillende populaties stamcellen, waarvan sommige al resistent waren tijdens de diagnose. Dit zou de terugkeer van de kanker bij de betreffende patiënten kunnen verklaren.”
 

Kankerstamcellen

Leukemie bestaat uit kankercellen met verschillende genetische en fysiologische eigenschappen die binnen de tumor een rangorde hebben. Bovenaan de pikorde staan in veel tumoren kankercelen met stamceleigenschappen, zogenoemde kankerstamcellen. Deze kunnen in potentie uitgroeien tot volledige tumoren die voor een deel ongevoelig zijn voor chemotherapie. Het idee is dat een standaardtherapie alleen de niet-resistente kankercellen doodt. Dit geeft de resistente kankerstamcellen een voordeel. Deze cellen worden positief geselecteerd en krijgen de ruimte zich te vermenigvuldigen en vormen een therapieresistente tumor die later lastig is te behandelen.
 

Stamcellen aanpakken

Voor een effectieve behandeling van AML is het niet alleen belangrijk om de tumor op te ruimen, maar ook om gericht de kankerstamcellen aan te pakken die er anders voor kunnen zorgen dat de tumor terugkeert. René Marke: “Dit mechanisme is zeker niet geldig voor all tumoren, of alle vormen van leukemie. Maar in concept is het mogelijk om tijdens de diagnose al de aanwezigheid van deze kankerstamcellen te bepalen. Dit zou het  in de toekomst mogelijk maken om een therapie te ontwikkelen die deze kankerstamcellen specifiek aangrijpt.”

Bron: Radboudumc