Geniet, maar zon met mate

De huid is vanwege zijn zichtbaarheid nauw verweven met de identiteit en het zelfbeeld van mensen. Toch wordt de huid doorgaans niet gezien als een orgaan waar iets mis mee kan zijn. Mensen die worden geconfronteerd met huidkanker, schrikken dan ook van de impact die het op hun leven heeft.

Het aantal gevallen van deze ziekte is de afgelopen jaren zoveel gestegen dat het inmiddels de meest voorkomende vorm van kanker is in Nederland. Afgelopen jaar zijn er meer dan 15.000 nieuwe gevallen van huidkanker geconstateerd.

Piekbelasting van uv-straling

Huidkanker kan worden veroorzaakt door overmatige blootstelling aan uv-straling, vertelt Mischa Stubenitsky van KWF Kankerbestrijding. Er zijn drie vormen van huidkanker, waarvan melanoom de meest agressieve is. Zonverbranding op jonge leeftijd vergroot de kans op huidkanker op latere leeftijd.

Dat het aantal huidkankerpatiënten de afgelopen decennia zo sterk is gegroeid, komt volgens Stubenitsky doordat Nederlanders de laatste 30 jaar steeds meer worden blootgesteld aan zon. Door de toegenomen welvaart gaan mensen vaker op zonvakantie of wintersport naar landen waar de zonkracht hoger is en waar een betere bescherming van de huid vereist is.

“Voorafgaand aan de vakantie is de huid van deze mensen nauwelijks in aanraking geweest met uv-straling. Als ze dan opeens een week lang in de felle zon zitten, is dat niet goed voor de huid.” Op deze manier krijgen mensen in korte tijd dus te maken met overmatige uv-expositie op een bleke huid.

Deze piekbelasting is een van de meest schadelijke factoren voor het ontwikkelen van huidkanker, zegt ook Jorrit Terra, dermatoloog UMCGroningen en lid van de Nederlandse Vereniging voor Dermatologie en Venereologie (NVDV). Hij ziet dat het insmeerbewustzijn bij de Nederlandse bevolking nog steeds te laag is.

Daarnaast zijn mensen zich ook niet bewust van het belang van het verstandig omgaan met de zon. “Omdat er zo weinig zonuren in ons land zijn, gaan mensen op het moment dat de zon er wél is massaal naar buiten. Daarbij zijn ze vaak onvoldoende beschermd.”

Vooral tijdens buitenlandse zonvakanties kan dat vanwege de hogere zonkracht problematisch zijn. Wie in de zomermaanden naar een gemiddeld Frans strand kijkt, ziet dat alle Fransen tussen twaalf en twee van het strand vertrekken om elders in de schaduw te gaan lunchen. Alle Nederlanders blijven zitten met hun broodje in de volle zon, met grote kans op zonverbranding als gevolg.

Impact op zelfvertrouwen

Mensen die zijn gediagnosticeerd met huidkanker ervaren over het algemeen een grote impact op hun leven, weet Jantine van ’t Klooster, directeur van het Huidfonds. “De huid is voor mensen erg belangrijk, want zij zien dagelijks hun eigen huid en anderen zien die ook. Dat heeft veel invloed op hoe ze zichzelf zien en hoe anderen hen zien.”

Door middel van tatoeages en andere versieringen wordt de huid bovendien vaak gebruikt als middel om de eigen identiteit mee uit te dragen. Dat maakt het des te confronterender wanneer er iets mee gebeurt. Huidkankerpatiënten hebben hierdoor veel last van onzekerheid, ziet Van ’t Klooster, en vragen zich bij elk plekje op hun lichaam af of het misschien ook kwaadaardig is. Hun kwaliteit van leven wordt dus in grote mate aangetast door de kanker.

Een vorm van huidkanker die waarschijnlijk de grootste impact heeft, is melanoom. Waar de meeste vormen van huidkanker bijna nooit dodelijk zijn, is melanoom dat wel, vertelt Koen van Elst, voorzitter van Stichting Melanoom. “De meeste mensen die de ziekte krijgen, weten voor ze de diagnose horen niet hoe gevaarlijk de ziekte is. Melanoom is behoorlijk agressief en gedraagt zich grillig.”

In sommige gevallen kan de ziekte zelfs na tien jaar terugkomen. Doordat er geen peil op te trekken is, is het ziekteverloop heel onzeker. Daarnaast kunnen er fysieke complicaties optreden, zoals vochtophopingen in delen van het lichaam. Zeker op zichtbare plekken als het gezicht heeft dat veel invloed op het zelfvertrouwen van mensen.

Dermatoloog

Voor de behandeling van huidkanker komen mensen veelal bij de dermatoloog terecht. De dermatoloog is de expert van de huid en van de herkenning, diagnostiek en behandeling van huidkanker, legt Terra uit.

“Voor de verschillende huidkankers zijn meerdere behandelmethoden beschikbaar. Niet alle vormen hoeven te worden behandeld met chirurgische excisie, dus door de tumor weg te snijden.”
De behandelmethoden lopen volgens hem uiteen van smeren tot snijden. Bij de diagnostiek van huidkanker hebben dermatologen een heel belangrijk instrument tot hun beschikking: de ogen. Aan de hand daarvan wordt een eerste check uitgevoerd om te zien of een plekje verdacht is of niet.

Daarnaast onderscheiden dermatologen zich doordat ze patiënten bij controles altijd van top tot teen bekijken, want het komt veelvuldig voor dat ergens anders op de huid een tweede plekje zit. Er vindt dus een volledige screening van de huid plaats.

Verder speelt de dermatoloog een belangrijke rol bij de follow-up van huidkankerpatiënten. De kans dat er nieuwe huidkanker ontstaat bij iemand die een basaalcelcarcinoom heeft gehad, is namelijk 30 procent.

Daarmee is huidkanker een chronische ziekte aan het worden. Patiënten bij wie een hoog risico bestaat dat de ziekte terugkeert, zijn mensen die op jonge leeftijd huidkanker hebben gekregen, die veel zonschade hebben opgelopen of die meerdere vormen van huidkanker hebben.

Kwaliteit van leven

Bij de behandeling van complexe huidkankers is het essentieel om waar nodig actief samen te werken met andere specialismen, zoals de plastisch chirurgen, knoartsen en kaakchirurgen, benadrukt Terra.

Ook Van Elst onderstreept de noodzaak van een multidisciplinaire aanpak. “Dat is ontzettend belangrijk. Op het moment dat de ziekte vergevorderd is, ontstaan er fenomenen die het werkgebied van een bepaald specialisme overstijgen.”

Het zou goed zijn als in dergelijke multidisciplinaire teams ook standaard een psycholoog zou zitten, denkt Van Elst, want veel patiënten hebben daar behoefte aan. Bij de behandeling van huidkanker kan inderdaad nog veel meer worden gekeken naar de psychologische gevolgen, vindt ook Van ’t Klooster.

“De zorg in Nederland is zeer goed, maar is voornamelijk gericht op het beter maken van mensen. Er mag nog veel meer aandacht uitgaan naar de ‘zachtere’ kant van de behandeling.” In de zorg is nu vaak weinig tijd om het in de spreekkamer met de arts te hebben over de kwaliteit van leven.

Van ’t Klooster geeft een aantal voorbeelden van psychosociale vragen die ook aan bod zouden kunnen komen in een gesprek tussen arts en patiënt: hoe voel je je, hoe ga je ermee om, hoe reageert je omgeving?

Ze wijst in dit verband op het belang van patiëntenorganisaties, die het mogelijk maken dat lotgenoten elkaar ontmoeten om ervaringen te delen. Terra beaamt dat het goed is om de kwaliteit van leven van patiënten een centrale rol in de behandeling te geven.

Hoewel huidkanker in tegenstelling tot vroeger tegenwoordig ook voorkomt bij twintigers, dertigers en veertigers, wordt de grootste groep patiënten nog steeds gevormd door ouderen. In veel gevallen zitten daar ook kwetsbare ouderen tussen, bij wie extra zorgvuldig naar de achtergrond moet worden gekeken.

“Het is essentieel om goed te kijken naar de patiënt, zodat de behandeling met het beste oncologische resultaat kan worden geboden. Daarnaast moet echter ook worden nagegaan wat de behandeling betekent voor de kwaliteit van leven van de patiënt.”

Daarbij moet voor elke patiënt worden gekeken naar zaken als de thuissituatie en de gezondheidssituatie. Het is belangrijk om in gesprek te gaan met een patiënt en de familie om de voor- en nadelen en gevolgen van een bepaalde behandeling te bespreken.

Smeren, kleren, weren

Mensen kunnen zelf veel doen om ervoor te zorgen dat ze geen huidkanker krijgen, zegt Stubenitsky. “De kans helemaal uitsluiten kan nooit, maar met zonbescherming kan veel worden voorkomen.” Huidkanker proberen te voorkomen bij mensen die er nog niet eerder mee te maken hebben gehad, wordt primaire preventie genoemd.

Middels voorlichting tijdens bijvoorbeeld muziekfestivals en sportwedstrijden kan uitleg en informatie worden gegeven aan mensen over hoe ze goed beschermd de zon in kunnen gaan. De maatregelen die daarvoor nodig zijn, zijn samen te vatten in drie steekwoorden: smeren, kleren en weren.

In de eerste plaats dienen mensen zich elke twee uur in te smeren met een zonnebrandcrème van factor 30 of hoger. Uit onderzoek blijkt dat de meeste mensen weten dat het voor een goede bescherming van de huid nodig is om zonnebrandcrème te gebruiken, en dat ze op de hoogte zijn van het feit dat zonverbranding tot huidkanker kan leiden.

Toch smeert een groot deel van de Nederlandse bevolking zich te weinig in. Volgens Stubenitsky komt dat vooral omdat mensen het vergeten of zich niet bewust zijn van alle momenten waarop beschermende maatregelen nodig zijn. Verbranding ligt namelijk niet alleen op de loer bij een dag aan het strand, maar ook bij activiteiten als een terrasbezoek, een voetbalwedstrijd of een fietstocht.

Naast het smeren van zonnebrandcrème draagt ook bedekkende kleding bij aan een goede bescherming tegen de zon. Een normaal T-shirt houdt al veel uv-straling tegen, maar voor kleine kinderen raadt Stubenitsky aan speciale uv-werende kleding aan te schaffen.

“Onderzoek heeft aangetoond dat kinderen tussen de 0 en 2 jaar eigenlijk helemaal niet in de zon zouden moeten zitten. Op latere leeftijd kunnen ze daar zeer schadelijke effecten van ondervinden.”

Het derde en laatste aspect dat hij noemt is zonwering. Met name tussen 12 en 3 uur ‘s middags is het verstandig als mensen de huid even rust geven en de schaduw opzoeken. Dat is het heetste moment van de dag, waarop verbranding het snelst optreedt.

Voorlichting aan jongeren

Naast Stubenitsky en Van ‘t Klooster wijst ook Terra op het belang van preventieve maatregelen. Dermatologen houden zich namelijk niet alleen bezig met het onderzoek van de huid, vertelt hij, maar hebben daarnaast de taak om preventiemaatregelen met patiënten te bespreken.

Zo geven ze voorlichting over hoe mensen zichzelf kunnen beschermen tegen de zon. Welke zonnebrandfactor moet iemand smeren, hoe vaak en welk huidtype heeft hij of zij?
Verder geven dermatologen adviezen aan huidkankerpatiënten over waar ze op dienen te letten bij verandering van de huid. Het is namelijk vaak de patiënt zelf die een tweede melanoom ontdekt, op basis van de instructies van de dermatoloog voor zelfinspectie.

‘Zon verstandig, smeer u in’

Nederlanders realiseren zich nog te weinig dat hun huid vanwege het lage aantal zonuren weinig gewend is en dat ze moeten oppassen met overmatige blootstelling aan de zon, vindt Terra. Hoe kan, naast bovengenoemde voorlichtingsmaatregelen, het bewustzijn over het gevaar van te veel blootstelling aan de zon worden vergroot?

Door het belang zichtbaarder te maken in het dagelijks leven, denkt Terra. Boven snelwegen hangen al jaren borden met de bekende tekst ‘Bob jij of Bob ik?’. Bij stranden zouden in navolging daarvan borden kunnen worden geplaatst met teksten als ‘Zon verstandig, smeer u in’.

In abri’s en op billboards kan deze boodschap verder worden verspreid. Op terrassen kan naast het peper-en-zoutstel standaard een pompje met zonnebrand op tafel komen te staan. “Het gaat uiteindelijk om gedragsaanpassing.

Veel mensen zeggen, nadat bij henzelf of iemand in hun omgeving huidkanker is vastgesteld: ‘Als ik had geweten dat dit het resultaat kon zijn, had ik mijn gedrag veel eerder aangepast.’”
Zon: goed, maar ook gevaarlijk

Hebben Terra, Van Elst, Stubenitsky en Van ’t Klooster ten slotte nog een laatste advies voor mensen? De zon is goed voor de mens, maar ga er wel bewust mee om, waarschuwt Terra. Hij wijst op het feit dat het hebben van een bruine huid momenteel een modetrend is.

In werkelijkheid betekent het echter dat de huid het lastig heeft gehad en zich is gaan beschermen tegen de zon. De zon is prettig, maar kan ook gevaarlijk zijn, vult Van Elst aan. Hij raadt mensen aan zich goed in te smeren, vooral op dagen waarop de zonkracht hoog is en de huid wordt blootgesteld aan veel uv-straling.

Stubenitsky wil benadrukken dat mensen niet moeten denken dat huidkanker een kwestie is van even een plekje wegsnijden om vervolgens weer verder te gaan met het leven. Dat is namelijk niet zo, weet hij, zeker niet bij melanoom.

Mensen overlijden wel degelijk aan de gevolgen van huidkanker, dus er kan volgens hem niet genoeg worden gehamerd op de noodzaak van preventieve maatregelen. Mensen besteden meestal niet veel aandacht aan hun huid, totdat er iets mee gebeurt, besluit Van ‘t Klooster. “Pas dan zeggen ze dat ze hun huid hebben ondergewaardeerd, en dat ze beseffen hoe belangrijk en bepalend dit orgaan is.”

Dit artikel is verschenen in ons magazine Mijn Gezondheidsgids – editie 1.