Verband tussen afstelling van genen en opleidingsniveau

Informatie die rond het DNA zit verschilt tussen hoger- en lager opgeleide Nederlanders. De verschillen bevinden zich niet in de letters van het DNA (de DNA-code), maar in de afstelling van genen. Dit blijkt uit onderzoek door het Nederlands Tweelingen Register van de Vrije Universiteit Amsterdam in samenwerking met onderzoekers van het BBRMI-NL BIOS consortium (Biobank-based Integrative Omics Studies).

Verband tussen opleiding en gezondheid

Hoewel Nederland één van de meest welvarende en hoogstopgeleide landen ter wereld is, bestaan er grote verschillen in gezondheid tussen hoog opgeleide en laag opgeleide Nederlanders. Laagopgeleide Nederlanders hebben een lagere levensverwachting, in de orde van 6 à 7 jaar. De nieuwe bevindingen brengen ons een stapje dichter bij een beter begrip van mogelijke oorzaken hiervan. DNA-methylatie regelt namelijk welke genen “aan” staan en welke genen “uit”, en dat heeft gevolgen voor de gezondheid. Bovendien kan DNA-methylatie inzicht geven aan welke omgevingsfactoren personen zijn blootgesteld. De resultaten zijn 23 maart gepubliceerd in NPJ Science of learning.

De onderzoekers hebben het niveau van methylatie op zo’n 400.000 plekken gemeten in het DNA in bloedmonsters van meer dan 4000 Nederlanders. Aan het onderzoek deden deelnemers van vier Nederlandse cohortstudies mee (Lifelines, de Leiden Lang Leven Studie, de Rotterdam Studieen het Nederlands Tweelingen Register). De onderzoekers vonden 58 locaties in het DNA waar het methylatieniveau in bloedcellen verschilde tussen hoger- en lager opgeleide Nederlanders.

Omgeving kan werking genen beïnvloeden

Het DNA bestaat uit letters (de DNA-code). Daarnaast bevat het DNA schakelaars die bepalen hoe genen staan afgesteld (het zogenaamde epigenoom). Het vakgebied dat deze afstelling van genen bestudeert wordt epigenetica genoemd. Eén onderdeel van die schakelaars is DNA-methylatie. Dit houdt in dat een methylgroep aan het DNA wordt bevestigd. DNA-methylatie regelt in iedere cel van het lichaam welke genen “aan” staan en welke genen “uit”. Uit eerder onderzoek is bekend dat blootstelling aan sigarettenrook, milieuvervuiling en een bepaald dieet effect heeft op de methylatie van bepaalde genen dat er toe leidt dat die genen actiever of juist minder actief worden. VU–onderzoeker en eerste auteur Jenny van Dongen: “In tegenstelling tot de DNA-code, die vast staat, kan het epigenoom gedurende het leven veranderen. Door het epigenoom te bestuderen kunnen we inzicht krijgen in hoe de werking van genen beïnvloed wordt door de omgeving en welke factoren in de omgeving belangrijk zijn”.

Epigenoom van bloedcellen

De onderzoekers vonden 58 locaties in het DNA waar het methylatieniveau verschilde tussen hoger- en lager opgeleide Nederlanders. Die genen zijn betrokken bij functies in o.a. het zenuwstelsel, immuunsysteem en ontwikkeling en stonden bovendien bekend als genen waarvan het methylatieniveau samenhangt met blootstelling aan sigarettenrook, op basis van eerdere studies. Van Dongen: “Onze studie laat zien dat het epigenoom van lager opgeleide Nederlanders meer sporen bevat van blootstelling aan sigarettenrook, of andere vervuilende stoffen, dan het epigenoom van hoger opgeleide Nederlanders. Dit patroon bleef bestaan na correctie voor het rookgedrag van de persoon zelf. Wij vonden dat het epigenoom van lager opgeleide mensen ook meer sporen bevat van meeroken, zoals het inademen van rook uit de omgeving en prenatale blootstelling aan roken door de moeder”.

Het nieuwe onderzoek laat zien dat het epigenoom van bloedcellen sporen bevat van leefomstandigheden die samenhangen met opleidingsniveau. De onderzoekers vonden het sterkste verband voor roken (grotere blootstelling bij lager opgeleiden). Zij vonden ook sporen van grotere blootstelling aan fijnstof in het epigenoom van hoger opgeleiden, maar dit verband was minder sterk.

Medeauteur hoogleraar biologische psychologie Dorret Boomsma: “De volgende uitdaging is om een onderscheid te maken tussen genen waarvan het DNA-methylatie patroon een oorzaak is voor opleidingsniveau en roken en genen waarvan het DNA-methylatie patroon slechts een gevolg daarvan is. Een andere belangrijke vraag voor vervolgonderzoek is: wat zijn de consequenties van deze methylatieverschillen voor lichamelijke en cognitieve gezondheid?”.

Bron: Vrije Universiteit Amsterdam