Manifest voor verbetering van de ggz

De geestelijke gezondheidszorg in Nederland kan en moet beter. Met een manifest over het hoe en waarom gaan een flink aantal organisaties in de ggz de boer op. De belangen zijn verstrekkend.

Manifest ‘Betere Geestelijke Gezondheid’

Een aantal organisaties nam het initiatief tot het manifest ‘Betere Geestelijke Gezondheid’. Want geestelijke gezondheid raakt ons uiteindelijk allemaal: het is het fundament onder ons persoonlijk bestaan, een pijler van onze samenleving en een voorwaarde voor onze welvaart. Zoals het manifest in het openingswoord dan ook stelt: “Het is in ieders belang om de geestelijke gezondheid van ons land op een (nog) hoger peil te brengen. Als we hierin slagen, verbetert dat de levens van miljoenen Nederlanders.”

De 5 kernpunten

Joep Verbugt is lid van het bestuur van GGZ Nederland en een van de initiatiefnemers tot het manifest. “Het manifest is een oproep aan velen, zoals zorgaanbieders, de politiek en maatschappelijke partners, om de krachten te bundelen”, licht hij toe. Daarbij zet het manifest met name in op een vijftal punten:

Verbugt onderstreept het belang van een goede ggz. “Investeringen beperken allereerst natuurlijk het menselijk leed, maar hebben daarnaast een economisch effect. Een goede ggz kan Nederland 20 miljard euro extra opleveren, door lager ziekteverzuim, lagere zorgkosten en minder criminaliteit.”

In maart 2017 zijn de verkiezingen voor de Tweede Kamer en het tijdstip om het manifest te laten verschijnen is dan ook strategisch gekozen: nu is de tijd rijp om politiek te wijzen op de waarde van een betere ggz. Maar ook andere maatschappelijke organisaties worden met het manifest gewezen op het belang van verbetering.

Tegen het stigma van psychische klachten

Toch klinken de punten die in het manifest worden genoemd vrij logisch. Kennelijk is er een discrepantie tussen de praktijk van de ggz en het beeld dat de maatschappij heeft. Verbugt onderkent dat de maatschappij anders omgaat met lichamelijke en psychische klachten: de tweede worden minder geaccepteerd en zijn meer verbonden aan schaamte. Dat zorgt ervoor dat psychische klachten meer verborgen blijven en te kampen hebben met een stigma: ze zouden minder erg zijn dan fysieke klachten.

Ook het manifest onderstreept dat het belangrijk is om de psychische gezondheid uit het verdomhoekje te halen en te werken aan acceptatie. Wat Verbugt betreft zouden de verhoudingen in de Nederlandse gezondheidszorg anders moeten komen te liggen. In de top 10 van aandoeningen waar mensen de meeste last ervaren, is bijna de helft psychisch van aard. Toch gaat een veel te klein deel van het totale zorgbudget naar de geestelijke gezondheidszorg. Ook gaat zo’n anderhalf miljard euro naar administratieve kosten en dat is veel te veel. “Dus de verhoudingen moeten anders én het totaal beschikbare bedrag kan omhoog door beter te organiseren.” Het manifest doet hiertoe een duidelijke oproep. Verbugt: “Er liggen genoeg kansen en met het manifest kunnen we die positief benaderen.”

Belang van het manifest

Het manifest zelf beslaat 28 pagina’s, die op overzichtelijke wijze aangeven waar en voor wie de belangen spelen. In het belang van de mensen om wie het gaat, toekomstige generaties, onze samenleving en onze economie. Het manifest stelt bijvoorbeeld dat “psychische klachten die niet tijdig worden behandeld veelal tot verergering van de problematiek leiden.” Herstel komt daarmee alleen maar verder weg te staan. Daar komt bij dat psychische aandoeningen vaak samengaan met fysieke aandoeningen: mensen met een psychische aandoening hebben een vergrote kans op hartaandoeningen, ademhalingsproblemen en ernstig overgewicht. Door stigmatisering hebben veel mensen met een psychische aandoening last van discriminatie.

Psychische aandoeningen bij jongeren

Onder jongeren is de situatie niet beter. Tot de leeftijd van 17 jaar heeft een op de twintig kinderen een psychische aandoening, waardoor ze achterstand oplopen en vaak worden gepest. Op die manier komen ze in een neerwaartse spiraal terecht. En als het gaat om tijdig herkennen: “Bijna alle ernstige psychiatrische aandoeningen ontstaan in de puberteit en adolescentie.” Dit vraagt om extra focus op jongeren om tijdig te behandelen en erger te voorkomen. In 2014 pleegden 1835 Nederlanders zelfmoord; in het overgrote deel is een (onbehandelde) psychische aandoening als (mede) oorzaak aan te duiden.

Wat is de POH-ggz?

Om de cirkel te doorbreken is een vroegere herkenning van psychische aandoeningen een vereiste. Dat vraagt om een beweging van de ggz naar de eerstelijn toe, zoals de huisarts. Die beweging wordt ook gemaakt: een POH-ggz is in veel huisartsenpraktijken geen onbekende kracht. POH-ggz staat voluit voor praktijkondersteuner geestelijke gezondheidszorg.

Hoewel de functie al sinds 2007 bestaat, is die bij het grote publiek nog tamelijk onbekend. Door de transities in de ggz van de afgelopen jaren is de functie aan een opmars bezig. Meestal zit een POH-ggz in hetzelfde gebouw als de huisarts, waardoor korte lijnen bestaan en het inschakelen van de POH-ggz gemakkelijker wordt. Signaleren, interveniëren en ondersteunen bij psychische problemen kan daardoor sneller en makkelijker gebeuren. De POH-ggz kan daarnaast zorgen voor een goede doorverwijzing, de urgentie bepalen, kortdurende begeleiding en psycho-educatie. De mogelijkheden en financiële vergoeding die de huisarts ontvangt nemen gelukkig toe. Een huisarts kreeg in 2013 maximaal 9 uur per week ggz-ondersteuning, in 2014 werd dat 12 uur. Aanvullend verzekeren voor psychologische zorg is minder vaak nodig omdat de ggz wordt gedekt vanuit de basisverzekering.

Andere actiepunten van het manifest

Het manifest Betere Geestelijke Gezondheid stipt daarnaast aan dat er ook nog andere kanalen en signaleringspunten zijn. Zo streven de initiatiefnemers van het manifest ernaar dat in 2020 alle vrouwen tijdens en na de zwangerschap toegang hebben tot goede geestelijke gezondheidszorg. Een op de zeven vrouwen krijgt tijdens de zwangerschap depressieve klachten, die na de bevalling aanhouden. Ook is het zaak om CJG’s (Centra voor Jeugd en Gezin) en consultatiebureaus van specialistische kennis te voorzien en kan het thema geestelijke gezondheid worden opgenomen in de opleidingen van leerkrachten, docenten en schoolartsen. Het manifest pleit ten slotte voor het blijvend investeren in deskundigheidsbevordering van medewerkers van sociale wijkteams en huisartsenpraktijken.