De juiste studie kiezen

Veel jongeren krijgen tijdens of na de opleiding het gevoel dat zij een verkeerde keuze hebben gemaakt. Omdat de opleiding niet past of omdat ze eigenlijk in een ander vakgebied geïnteresseerd zijn. Hierdoor komt uitval of studievertraging veel voor. Andere studenten maken, om een studieschuld te voorkomen, een opleiding af waar ze weinig passie voor hebben. Hoe kan dit anders?

Studieloopbaan geen lineair pad

“Toen ik zelf van de universiteit kwam, maakten veel van mijn medestudenten de overstap van psychologie naar ICT, dat toen opkwam”, vertelt hoogleraar ontwikkelingspsychologie Michiel Westenberg. Zijn belangrijkste boodschap: verwacht van de (studie-) loopbaan geen lineair pad.

“Het is een heen-en-weergaan, met verschillende keuze- en beslismomenten en zelfs dan kan het anders uitpakken dan verwacht.” Westenberg heeft dit persoonlijk ondervonden; via verschillende (zij-) paden kwam hij terecht waar hij nu is.

Omwegen in carrièreplanning mag

Aan de universiteit waar Westenberg lesgeeft, volgen alle psychologiestudenten het vak ‘perspectief op carrièreplanning’. Theorie uit de psychologie gecombineerd met de studentenpraktijk. “Veel studenten hebben moeite met kiezen. We wilden ze hier al vroeg kennis mee laten maken.” Studenten vinden het vak soms confronterend. Ook maakt de boodschap dat zij geen lineaire weg moeten verwachten hen onrustig: hoe kunnen zij zich dan goed voorbereiden?

Uiteindelijk biedt de boodschap ook houvast: een ‘verkeerde’ afslag is immers geen fatale fout en omwegen nemen mag. Maar het maakt wel degelijk uit welke stappen gezet worden; de eigen interesse en capaciteiten moeten leidend zijn. Belangrijk is om op korte termijn logische achtereenvolgende beslissingen te nemen en op lange termijn te accepteren dat dingen anders lopen dan verwacht.

Flexibiliteit in het onderwijs

Flexibiliteit van het onderwijssysteem is noodzakelijk om jongeren met kiezen om te laten gaan. Op de middelbare school wordt, nadat dit lang werd afgeraden, weer ‘gestapeld’: havo na mavo, vwo na havo. Scholen bepalen zelf of leerlingen kunnen wisselen van profiel.

Dat moet volgens Westenberg altijd mogelijk zijn, wanneer leerlingen niet op hun plek zitten. Net als flexibele in-en uitstroom door het inbouwen van tussenstappen in het lager en hoger onderwijs. Studenten die in het hoger onderwijs willen wisselen van studie lopen nu vaak vertraging op. Hierom heeft Westenberg in het verleden gepleit voor een flexibel eerste studiejaar, waarin studenten gemakkelijk kunnen switchen.

Dit bleek echter geen optie voor Nederlandse universiteiten. “Jammer, want nu kies je één discipline óf doe je een heel brede studie.”

Loskomen en nadenken tijdens tussenjaar

Een verschil met vroeger is de financiële druk waar studenten nu onder staan. Studenten worden gedwongen beter over hun keuzes na te denken. Daardoor is studeren minder vrijblijvend en gaat het minder dan voorheen over vrij zijn en ‘loskomen’, denkt Westenberg. Het is volgens hem nu meer een voortzetting van het stramien van de middelbare school.

Steeds meer studenten kiezen voor een tussenjaar met uiteenlopende invulling, om los te weken van de middelbare schoolperiode en tot betere keuzes te komen. Dit moet geen ontsnapping zijn, voegt Westenberg hieraan toe. Ook moeten jongeren niet verwachten tot ‘de enige juiste keuze’ te komen; die bestaat niet. Maar het helpt om afstand te nemen van de druk van thuis en school, en zelfstandigheid te vormen. Voor de persoonlijke ontwikkeling zou hij het iedereen aanraden.

Een tussenjaar met een koffer vol ervaringen

Dat beaamt Dick van Beusichem, vader van de 18-jarige Jerry, die net terug is van een educatief gap year in San Diego. Na de havo wist hij niet wat hij wilde. Een tussenjaar zou hij benutten om na te denken, medestudenten te raadplegen en een plan te smeden.

Het mes snijdt aan twee kanten, vindt Dick: je ontdekt wat je wilt en je leert in het jaar zelf veel. De zoon van Dick kwam terug met een Cambridge English-certificaat en een koffer vol ervaringen. Bovendien ontdekte hij tijdens de lessen in San Diego welke opleiding hij wil doen: Dick opperde het tussenjaar in eerste instantie om Jerry niet overhaast een keuze te laten maken. De ervaring is, door de combinatie van studie, taalles, reizen en plezier, zowel Jerry als zijn vader goed bevallen.

De aanvankelijk geplande vijf maanden werden nog eens met twee maanden verlengd. De supervisie tijdens het programma vond de huisblijvende vader een prettig idee. Dick heeft de zelfstandigheid van Jerry erg zien groeien. Zijn eigen financiën regelen, met anderen rekening houden. “Ik zag een jongen van 18 vertrekken en een volwassener, socialere en slimmere jongeman terugkomen.” Zijn medestudenten – die vaak al een bachelor hadden afgerond – hadden hierbij een positieve invloed.

“Een ervaring als deze blijft je je hele leven bij; bovendien heb je er later voordeel van door de contacten van over de hele wereld die je opdoet”, denkt Dick. “Je wordt echt een wereldburger.” Stiekem had hij zelf ook wel zoiets willen meemaken toen hij zo oud was. Maar ja, in zijn tijd kon je hooguit een week met de trein door Nederland.

Uitblinken in wat je leuk vindt

Westenberg heeft nog een belangrijk laatste punt: het maken van keuzes is op zichzelf niets slechts. “Ik ben juist voor! Wanneer je een keuze maakt, welke dan ook, kom je er vanzelf achter of het de juiste was. Zo niet, dan kun je nog wisselen.” Jongeren moeten kiezen dus niet uitstellen, maar flexibel zijn en zichzelf tijd gunnen.

Doen wat ze interessant vinden én waar ze goed in zijn. Bij studies met lage baanperspectieven is dat laatste essentieel, denkt Westenberg: “Maak je niet te veel zorgen over baankansen; als je iets leuk vindt en daarin uitblinkt, val je op en kom je wel aan werk. Ook al is dat niet precies wat je voor ogen had.”