Diverse samenleving komt terug in de klas

De diversiteit in de samenleving stelt nieuwe eisen aan het onderwijs. Leerlingen komen met uiteenlopende sociaal-culturele achtergronden en referentiekaders op school. Voor leraren ligt de uitdaging in het rekening houden met deze verschillen, onderwijs bieden dat aansluit bij hun belevingswereld en een klassenklimaat creëren waarin alle leerlingen zich thuis en veilig voelen.

Pluriforme samenleving

Van scholen wordt bovendien verwacht dat ze leerlingen toerusten voor participatie in een pluriforme samenleving. De school is de eerste formele plek waar kinderen met allerlei achtergronden; uit allerlei windstreken bij elkaar komen. De maatschappij komt er binnen, zegt Trees Pels. Zij is senior onderzoeker en adviseur diversiteit van het Verwey-Jonker Instituut, dat onderzoek verricht naar maatschappelijke vraagstukken.

“Leerlingen komen met verhalen, met conflicten, tegengestelde visies, ervaringen. Alleen daarom al is het een plek waar je kunt werken aan het omgaan met diversiteit en aan sociale cohesie.” Vanuit hun pedagogische opdracht spelen scholen en docenten een belangrijke rol in de opvoeding van leerlingen. Dat doen ze door normen en waarden uit te dragen en te zorgen voor veiligheid en een goed sociaal klimaat waarin de leerling zich prettig voelt. Die rol is alleen maar belangrijker geworden door de toename van polarisatie, die ook aan het onderwijs niet voorbij gaat, stelt Pels.

Steun management

De kunst is op de juiste manier te reageren op gedachten en gevoelens van leerlingen, maar ook in gesprek te gaan met de klas, het individu en met de ouders. “Persoonlijke aandacht voor leerlingen en ouders schept een vertrouwensband. Dat is een waardevolle basis.” Pels benadrukt dat het de taak is van de schoolleiding om leraren te faciliteren en te stimuleren om docentschap gericht op diversiteit vorm en inhoud te geven.

“Zonder steun van het management staan docenten alleen.” Zij pleit voor meer aandacht voor de omgang met diversiteit in de leerkrachtopleidingen. Hoewel die aandacht toeneemt, ontbreekt het nog vaak aan explicitering van de waarden en pedagogische visies in curricula en het handelen van leraren. Ook is er veelal nog te weinig inzicht in de sociale interacties in de klas en in de communicatie en pedagogische wisselwerking tussen school en gezin.

Rijke sociale context

Ook Annette Thijs van het nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling SLO benadrukt dat het onderwijs van betekenis kan zijn bij het leren omgaan met verschillen en het stimuleren van wederzijds begrip. “De samenleving is heel divers en dat is de schoolomgeving ook. De school biedt een rijke sociale context.”

De kracht schuilt onder meer in het leren omgaan met anderen, met de achtergronden van anderen en het ontwikkelen van sociale en maatschappelijke competenties. Maar leerlingen vormen zich ook thuis, in het verenigingsleven en op straat, stelt Thijs. Op school komen leerlingen in aanraking met andere perspectieven en leren ze zich oriënteren op gemeenschappelijke waarden. Essentieel noemt zij het creëren van een gevoel van sociale veiligheid op school en in de klas.

Dat maakt het mogelijk om reflectie te stimuleren en leerlingen te laten ervaren dat er verschillende perspectieven zijn. Dat kan ook door de blik naar buiten te richten, bijvoorbeeld door het opzetten van een project in samenwerking met een organisatie in een wijk. “Als leraar help je met al je kennis en kunde leerlingen op weg naar hun rol in de samenleving. Dat is een moeilijke, mooie en uitdagende rol.”