Langer leven dankzij een sociaal netwerk

Bewegen en gezond eten dragen bij aan prettige oude dag. Maar er is meer, want een stevig sociaal netwerk is minstens zo belangrijk.

Aan de balie bij het verhuurbedrijf op het Zuid-Europese vliegveld staat een echtpaar op leeftijd. Terwijl de vrouw op de koffers past, is de man in een hevige discussie verwikkeld met de jongedame achter de balie. “Laatst kon hij niet slapen. Toen heeft hij een weekje vakantie in Portugal geboekt. Wist ik niks van”, meldt de vrouw ongevraagd. Moeite om contacten te leggen, heeft zij duidelijk niet.

In een mengeling van gebrekkig Portugees en vloeiend Spaans – hij gaat elke week naar Spaanse les – probeert de man de baliemedewerkster ervan te overtuigen dat hij bij de reservering van de huurauto via internet alle kosten heeft betaald. “We komen hier al zestig jaar, vanaf de geboorte van onze zoon”, vervolgt zijn vrouw. “Meestal met de caravan. Dan vertrekken we in het voorjaar en blijven we de hele zomer weg. Ach, we zijn allebei gezond en nu kan het nog.”

Succesvol ouder worden

Gezond blijven met het stijgen der jaren. Hoe doe je dat? Stel die vraag aan een zoekmachine en binnen een halve seconde borrelen er uit de krochten van het internet bijna tien miljoen resultaten op. Verreweg de meeste tips gaan over het fysieke aspect. Jammer, vindt Nardi Steverink, hoogleraar sociologie verbonden aan de Rijksuniversiteit Groningen. Zij is gespecialiseerd in onderzoek naar succesvol ouder worden. “Natuurlijk is de lichamelijke conditie belangrijk, maar het is niet genoeg voor een gelukkige oude dag. Mensen zijn sociale wezens die behoefte hebben aan contact met anderen.”

Niet alleen op internet zijn talloze raadgevingen te vinden over gezonde voeding en voldoende beweging. Met regelmaat verschijnen er ook lijvige boeken over dit onderwerp. “Zeker, een gezonde leefstijl helpt”, zegt Steverink, “maar dat ook de sociale kant van belang is, krijgt in de meeste gevallen nauwelijks aandacht.” Opmerkelijk, want uit studies blijkt juist dat ouderen met een kwalitatief goed sociaal netwerk langer leven. Volgens Steverink is het effect daarvan op de levensduur net zo sterk als dat van niet-roken. “Gemiddeld worden zij zeven jaar ouder.”

Een rijk sociaal leven is zowel emotioneel als intellectueel stimulerend. Mensen die geen of een kleine sociale kring om zich heen hebben, lopen bijvoorbeeld meer risico op het ontwikkelen van geheugenverlies als zij ouder worden, blijkt uit onderzoek van het National Institute on Aging in de Verenigde Staten. Volgens de onderzoekers gaat het geheugen van ouderen met intensieve interactie met familie, vrienden en anderen minder achteruit dan bij degenen die deze relaties moeten ontberen.

Doelen geven zin aan het bestaan

Al in de jaren 70 van de vorige eeuw benadrukte de Franse schrijfster en filosofe Simone de Beauvoir in haar boek ‘De Ouderdom’ hoe belangrijk het is doelen te stellen. Juist als je door omstandigheden of pensionering geen betaalde baan meer hebt, geeft het nastreven van een doel zin aan je bestaan. Taallessen aan vluchtelingen, herplanten van een bos of boodschappen doen voor de buurvrouw: doelen zijn het beste medicijn tegen verveling, leegte en zinloosheid, schrijft De Beauvoir. Uitsluitend met hobby’s de tijd verdrijven, vindt ze onvoldoende. Volgens haar is het raadzamer een betrokken leven te leven. Mensen met een brede belangstelling hebben de meeste kans op een goede oude dag. Niets willen en niets doen is jezelf veroordelen tot naargeestige apathie. Of je nu jong bent of oud, schreef ze.

Dat het voor degenen die in hun omgeving vrienden en familieleden zien wegvallen niet gemakkelijk is om sociaal actief te blijven, beaamt Steverink. “Daar kunnen we als maatschappij bij helpen door meer aandacht te schenken aan het sociale element van mensen op leeftijd. Zorg dat ze geen afwachtende houding aannemen, maar stimuleer hen contacten te leggen, bijvoorbeeld door het volgen van een cursus, het lidmaatschap van een vereniging of zelfs het volgen van een universitaire studie.”

Welbevinden, daar draait het om, vindt Steverink. Vrienden om je heen en een doel in je leven, zoals ook De Beauvoir aanraadde. “Dat heeft meer invloed op de levensverwachting dan afvallen of meer bewegen. Zorg dat iemand een reden heeft om ‘s morgens op te staan, dat hij of zij maatschappelijk meetelt en dingen kan doen die nog worden gewaardeerd.”

Kantel de horizontale levensloop

Toen in 1957 de AOW van kracht werd en de pensioenleeftijd werd vastgesteld op 65 jaar, werden mensen gemiddeld 70 jaar, zegt Steverink. “Nu gaat de levensverwachting richting de 85. Dat betekent dat gepensioneerden gemiddeld nog 20 jaar vrije tijd hebben. Zodra ze afscheid nemen van hun werkzame leven verdwijnt ook de structuur die hen jarenlang houvast bood. Weliswaar hebben ze nu volop gelegenheid om te doen wat ze graag willen, maar na een paar maanden ligt de verveling op de loer.”

In Nederland is de levensloop sterk gestructureerd. In je jonge jaren naar school en studeren, dan een baan, een carrière en een gezin gevolgd door pensionering. Steverink zou graag zien dat deze horizontale levensloop zoals zij dat noemt, wordt gekanteld. “Eenvoudig is dat niet, maar waarom zouden we die strakke lijn niet flexibeler maken? Meer vrije tijd tijdens je werkzame leven, ook als je ouder bent kunnen studeren en langer doorwerken als je dat wilt en kunt. Nu is dat vooral gebonden aan een bepaalde leeftijd. Misschien moeten we daar eens van afstappen.”

Hedendaagse technologie biedt mogelijkheden om contact te leggen en te onderhouden met familie en vrienden, maar gebruik van sociale media is vooral positief als je al goed bent ingebed in je sociale omgeving. Dan werkt het versterkend, zegt Steverink. Daar weet het echtpaar bij het verhuurbedrijf alles van. Aan de balie is de discussie tot een bevredigend einde gebracht, de sleutels van de huurauto zijn overhandigd. Op hun smartphone programmeren ze de route naar het hotel. “Laten we ook even iets op Facebook zetten”, suggereert de vrouw. “Dan weten ze thuis ook dat we goed zijn aangekomen.”