Omgaan met chronische aandoeningen

Chronische aandoeningen als COPD en hartfalen kun je niet honderd procent voorkomen. Maar je kunt de kans dat je het krijgt wel aanzienlijk verkleinen door bepaalde dingen te doen of juist te laten. Heb je eenmaal zo’n chronische aandoening dan kun je met een gezondere levensstijl zorgen dat die aandoening niet of in ieder geval minder snel verergert.

Oorzaken van chronische aandoeningen

“Wat je doet of laat speelt een belangrijke rol bij het ontstaan of verergeren van chronische aandoeningen”, vertelt Joke Korevaar, programmaleider bij het Nederlands Instituut voor onderzoek van de gezondheidszorg (NIVEL). “Een deel van de risicofactoren is erfelijk en een deel is puur toeval. Maar je gedrag heb je zelf in de hand. Voldoende bewegen, niet roken, matig zijn met drinken, gezond en gevarieerd en niet teveel eten, niet te zwaar zijn of worden, dat zijn allemaal factoren waarop je zelf invloed hebt. En door dat allemaal te doen of te laten, kun je de kans op het krijgen van bijvoorbeeld COPD en hartfalen verminderen.”

Gezonde leefstijl vraagt om discipline

Je leefstijl is een van de moeilijkste dingen om te veranderen. “Dat stoppen met roken moeilijk is, weet iedereen. Maar gezonder eten en meer bewegen, is net zo moeilijk en misschien wel moeilijker. Je ziet namelijk niet direct resultaat. Als je stopt met roken, merk je al snel dat je minder benauwd bent. Maar vandaag gezonder gaan eten is niet morgen gezonder zijn.

Dat is echt iets van de lange adem.” Daarom pleit Korevaar ervoor om gezonde keuzes eenvoudiger te maken. “Eigenlijk zou de hele maatschappij hieraan mee moeten werken. Als bijvoorbeeld de voedingsindustrie, werkgevers, overheden en scholen meer bewegen en gezonder eten aantrekkelijker maken, is het makkelijker om dat als individu te doen en vol te houden.”

Op tijd hulp zoeken

Net zo belangrijk als aandacht voor een gezonde leefstijl om daarmee de kans te verkleinen dat je ziek wordt, is het tijdig opmerken wanneer je ziek bent. “Als je vaak kortademig of benauwd bent, je vaker en langer hoest, misschien ook slijm opgeeft en je bent ook nog eens vaker moe, dan is het belangrijk dat je naar je huisarts gaat.”

“Dat kunnen namelijk eerste signalen zijn van COPD. Vermoeidheid en kortademigheid zijn ook belangrijke kenmerken van hartfalen. Andere kenmerken kunnen zijn dat je in vrij korte tijd zwaarder wordt of dat je last hebt van dikke enkels en voeten. Als dat het geval is, maak dan een afspraak met je huisarts.”

Regie in eigen hand

Hulp om gezonder te leven is volop aanwezig. Het is echter de patiënt die bepaalt of en hoe hij of zij gebruik maakt van die hulp. “In tegenstelling tot vroeger, toen de dokter vertelde wat er moest gebeuren en de patiënt braaf op alles ja en amen zei, wil de patiënt nu steeds vaker zelf de regie over zijn of haar behandeling en leven en daarin zelf keuzes maken”, vertelt Monique Heijmans, projectleider bij het NIVEL en deskundige op het gebied van zelfmanagement van mensen met chronische ziekten.

“Veel mensen zijn gemotiveerd om te proberen gezonder te leven. Maar er is ook zeker een groep die niet of minder gemotiveerd is. Bij COPD gaat het bijvoorbeeld vaak om oudere mensen die vaak al redelijk beperkt zijn in hun dagelijks functioneren. Hoewel zij weten dat roken ongezond is en blijven roken schadelijker is voor de longen, vinden zij dat de voordelen van stoppen met roken niet opwegen tegen het plezier dat zij daaraan beleven.”

Het belang van beweging

Ook is er een groep die het moeilijk vindt om meer te bewegen en zo de conditie te verbeteren. “Als je veel last hebt van benauwdheid en bewegen is moeilijk of doet pijn, dan is sporten vaak een hele uitdaging. Het is dan al heel moeilijk om je ertoe te zetten eens de trap te nemen in plaats van de lift.”

“Toch is het heel belangrijk om wel voldoende te bewegen. Je traint je spieren en krijgt een betere conditie. In bijna iedere gemeente worden speciale beweegprogramma’s aangeboden voor ouderen en voor mensen met fysieke problemen. Er zijn sportscholen waar men onder begeleiding van een fysiotherapeut kan trainen en het Koninklijk Nederlands Genootschap voor Fysiotherapie heeft onder meer het Beweegprogramma COPD en het Beweegprogramma Hartfalen ontwikkeld. De huisarts kan adviseren welk programma het meest geschikt is.”

Therapietrouw bij chronische aandoeningen

Net zo belangrijk als bewegen, gezonder eten en stoppen met roken is het nemen van de juiste medicatie op de juiste momenten. “Als je bijvoorbeeld COPD hebt, moet je iedere dag en vaak meerdere malen per dag ontstekingsremmers nemen. Ook als je geen klachten hebt. Het komt voor dat mensen als het goed gaat wat makkelijker worden met hun medicatie.”

Als ze dan een aanval krijgen van benauwdheid en ze nemen pas op dat moment hun medicatie, dan werkt het nauwelijks. Vandaar ook dat patiënten met een chronische ziekte heel regelmatig worden opgeroepen voor een bezoek aan de praktijkondersteuner. Tijdens dat bezoek wordt altijd aandacht besteed aan het belang van medicijntrouw. Die is, soms letterlijk, van levensbelang.”