Oude gewoontes doorbreken met de Beter Laten Lijst

Het dagelijks verwisselen van verband, het fixeren van een onrustige patiënt, of het reinigen van wonden middels baden: het zijn ogenschijnlijk onschuldige handelingen die ontelbare keren zijn toegepast door vrijwel iedere verpleegkundige. Toch staan deze handelingen voorop de Beter Laten Lijst, een compilatie van 66 overbodige, ineffectieve of soms zelfs gevaarlijke verpleegkundige handelingen.

Ze schrok er zelf ook een beetje van. “Het werden er maar liefst 66,” vertelt verplegingswetenschapper Hester Vermeulen (Radboudumc), “en dat is natuurlijk best veel.” Vermeulen deed onderzoek naar overbodige, ineffectieve en soms zelfs schadelijke handelingen in de verpleging. Het leidde tot de Beter Laten Lijst: een lijst met verpleegkundige handelingen die men beter niet meer kan uitvoeren. De handelingen die men beter kan laten, zijn divers. Ze variëren van hoe vaak men vitale functies moet meten, tot hoe men het beste kan bepalen of een sonde de maag heeft bereikt. Wat al deze handelingen gemeen hebben, is dat ze niet het beoogde effect sorteren, overmatig worden uitgevoerd, of soms zelfs gevaarlijk of onnodig pijnlijk zijn. Door deze handeling niet meer uit te voeren, kan men behandelingen uitvoeren die wél bewezen effectief zijn, niet duurder zijn dan nodig, en bovendien veilig zijn.

Winst

Slechts één voorbeeld, het dagelijks verwisselen van verband, heeft al een grote impact wanneer het afgeschaft wordt. “We hebben berekend dat er elk jaar voor maar liefst vijf miljoen euro teveel aan verband wordt verbruikt in Nederland,” zegt Vermeulen. “En dit is dan nog maar één voorbeeld: moet je nagaan wat we kunnen winnen als de overige 65 maatregelen ook worden overgenomen.” Waarom deze handelingen niet eerder aan de kaak werden gesteld? “We vroegen het een groot aantal verpleegkundigen,” vertelt Getty Huisman, senior onderzoeker bij IQ healthcare, “en zij vertelden ons dat ze het vaak nu eenmaal zo deden, dat het ze heel logisch leek, of dat collega’s hen deze werkwijze hebben aangeleerd. Kortom: traditie, gezond verstand, of bedrijfscultuur spelen een belangrijke rol in waarom deze handelingen gangbaar bleven.”

Bedrijfscultuur

Wijkverpleegkundige Pauline Arts-de Witt herkent deze constatering. Ook zij geeft aan dat haar werkwijze het resultaat is van haar opleiding. “Op de opleiding hebben we geleerd om drie keer in de week opnieuw te zwachtelen, bij bijvoorbeeld wonden of vochtophopingen in de benen. Het idee hierachter was dat de zwachtels na een paar dagen hun krachten zouden verliezen, en dat ze daardoor niet meer goed zouden werken. Nu blijkt uit het onderzoek dat dit helemaal niet het geval is. We kunnen de zwachtels prima een week laten zitten, zonder dat het effect afneemt.” Maar het is niet alleen de opleiding waardoor deze handelingen blijven bestaan. Ook de bedrijfscultuur speelt in grote mate een rol. “Je leert veel van elkaar, dus als je collega zegt dat je het zus of zo moet doen, dan doe je dat toch wel snel,” vertelt Arts-de Witt. “Het is dus heel belangrijk dat we met elkaar in gesprek blijven over waarom we bepaalde handelingen nu zo doen. Zo dwingen we elkaar om er actief over na te denken.”

Tijd besparen

Bovendien kan hiërarchie een rol spelen in het wel of niet uitvoeren van handelingen. “We hoorden van een aantal verpleegkundigen dat ze vooral zo werkten omdat hun leidinggevenden zeiden dat het zo moest,” vertelt Huisman. Het is niet altijd even makkelijk om hier iets tegenin te brengen: ‘zij leiden, dus zij zullen het wel weten,’ is toch vaak de gedachte. “Soms zegt de behandelend arts tegen de verpleegkundigen: ik wil graag dat jullie de wond spoelen met een zoutoplossing. En dat gebeurt dan ook, want het is immers de arts die er om vraagt. Maar wat blijkt: je kan het net zo goed met gewoon kraanwater doen. Dit lijkt op het eerste gezicht heel gek, want dat kan toch niet steriel zijn? Toch blijkt uit ons onderzoek dat het niets uitmaakt.” Door minder vaak te zwachtelen, bespaart Arts-de Witt bijna een uur tijd per week. Het is een grote opluchting voor haar: de werkdruk is hoog en iedere minuut die ze bespaart, kan ze goed gebruiken. “Door minder te zwachtelen, hebben we meer tijd om andere cliënten te helpen. Bovendien kunnen we meer cliënten aannemen. En dit is alleen nog maar tijd die we besparen door minder te zwachtelen, er zijn meer handelingen waar we veel tijd op kunnen besparen.”

Bewustwording

En die 66? Daar blijft het waarschijnlijk niet bij: Huisman verwacht dat er in de toekomst meer handelingen de lijst zullen halen. “De verplegingswetenschap is relatief nieuw, en er is nog veel te onderzoeken. Bovendien hebben wij ons alleen gericht op de protocollen, terwijl veel handelingen niet in de protocollen staan. Juist in een tijd waarin de tekorten in de zorg toenemen, is een Beter Laten Lijst ontzettend belangrijk, vinden Vermeulen, Huisman en Arts-de Witt. Dankzij de-implementatie blijft er meer tijd over voor andere handelingen. Voor Vermeulen is het daarom belangrijk om de dialoog op te starten, zowel binnen als tussen instellingen. “Door erover te praten, wordt men bewust waarom men bepaalde handelingen uitvoert. Dit kan door directe collega’s de vraag te stellen waarom ze nou iets doen, maar ook door met andere ziekenhuizen te praten: hoe doen jullie het op de afdeling? Het stimuleert om kritisch over je handelswijze na te denken en jezelf echt te vragen waarom je iets doet.”