Gezondheidsbeleving: zorg op maat

Op een ‘vrij eenvoudige’ manier is de beleving van gezondheidszorg te meten. En de resultaten bieden kansen op verbetering van de kwaliteit. Professor Sjaak Bloem geeft toelichting.

Vragen over gezondheid

“Wat is gezondheid eigenlijk en wat kun je doen om mensen een betere beleving van hun gezondheid te geven? Welke diensten kun je aanbieden om die beleving te verbeteren en als je dat aanbiedt, hoe controleer je dan of het werkt?” Bloem stelt heel relevante vragen, die nochtans in de waan van de dag ondergesneeuwd dreigen te raken. Terwijl ze toch enorm belangrijk zijn voor verbetering van de kwaliteit van de zorg. Bloem bekleedt een leerstoel op Nyenrode Business Universiteit rond gepersonaliseerde zorg.

Ladder over gezondheidsbeleving

“Een aantal jaren geleden zijn we ons gaan bezighouden met de vraag hoe we de gezondheidsbeleving van een individu moeten meten. Er is een ontzettend groot instrumentarium en heden ten dage wordt dat instrumentarium steeds belangrijker, omdat ziekenhuizen de opdracht krijgen de gezondheidsbeleving van mensen in kaart te krijgen. Samen met collega dr. Joost Stalpers vroeg ik me af wat voor typen vragenlijsten er in feite bestonden en wat de achterliggende gedachte daarvan was. Het bleek dat de meeste vragenlijsten wel betrouwbaar zijn, maar ze zijn veelal niet valide. Dat laatste wil zeggen dat niet precies duidelijk is wat er wordt gemeten. Dat komt omdat de meeste vragenlijsten geen helder theoretisch kader hebben en omdat de gebruikte begrippen zijn niet geduid.”

De tijd leek daarmee rijp voor een goede onderbouwing van het begrip gezondheid, het meten daarvan en vooral hoe mensen hun eigen gezondheid beleven. Bloem: “Wij zien gezondheid als het functioneren van individuen om het leven te leiden dat ze willen leiden, binnen de grenzen van de eigen mogelijkheden. Een goed beeld daarvan is een persoon die op een ladder op en neer gaat. Hoe hoger op de ladder, hoe beter je je gezondheid beleeft. De top van de ladder staat voor de topdag over een bepaalde periode, en de onderste sport voor de slechtste dag. Zo kunnen we op een heel praktische manier meten. De gezondheidsbeleving van een persoon komt overeen met de plaats op de ladder die hij zichzelf geeft.”

Persoonlijk maken van zorg

Dus: gezondheid werd gedefinieerd én het kon op een eenvoudige manier worden gemeten. Overigens was het idee van een ladderschaal niet nieuw, maar werd wel door Bloem en Stalpers geoptimaliseerd voor gebruik voor het meten van beleefde gezondheid. “En door de uitersten aan te geven, konden we meting persoonlijk maken. Het goede aan de schaal is dat de positie waarop je jezelf op de ladder plaatst ten opzichte van de topdag, absoluut is. Zo kun je mensen die terminaal ziek zijn vergelijken met een sportman die zijn benen heeft gebroken.”

Die gegevens zijn belangrijk in de dagelijkse praktijk van de zorg, want als je als behandelend arts behalve inzicht in de biomedische factoren ook inzicht in de beleving van de ziekte hebt, dan leidt dat tot een betere diagnose, een beter behandelplan, een hogere gerapporteerde patiënttevredenheid en een hogere therapietrouw. “Het medische deel heeft in de praktijk veelal de overhand”, vindt Sjaak Bloem. “Het belevingsdeel wordt een beetje vergeten. Dat zou op één of andere manier meer terug moeten keren in de behandelkamer. Daarmee zou de manier waarop de patiënt met zijn of haar ziekte omgaat, ook geborgd zijn.” Voor elk individu geldt dat de uitersten van de gezondheidsbeleving, zoals we die op onze eigen ladder weergeven, kunnen blijven verschuiven in de tijd. “Het enige relevante is hoe je nu je gezondheid beleeft ten opzichte van die topdag.”

Acceptatie en controle: Patient Reported Outcome Measurements

Om de beleving van gezondheid nog meer terug te brengen naar de behandelkamer, worden onder meer in ziekenhuizen PROMs geïntroduceerd: Patient Reported Outcome Measurements. Dit zijn belangrijke methodieken om de patiënt een stem te geven, maar ze hebben vaak als nadeel dat het hele lange vragenlijsten zijn. “Het is niet te doen om een patiënt elke drie weken een lange vragenlijst voor te leggen. Met behulp van de ladderschaal kun je echter al binnen vier vragen een indicatie krijgen van de richting die de beleving opgaat. Bovendien wil je weten waarom mensen zichzelf hoger of lager op de ladder plaatsen ten opzichte van een eerder meetpunt. Daarbij spelen de grootheden acceptatie en controle een rol.”

Acceptatie wil zeggen in hoeverre een patiënt bereid is de ziekte een plaats te geven in het leven, controle zegt iets over het zien van mogelijkheden om iets aan de gezondheid te kunnen doen. Als beide dalen, zal ook de gezondheidsbeleving dalen. Maar ook één van beide kan dalen. Patiënten met een hoge acceptatie en hoge controle doen het goed. “Deze mensen moet je voeden met trots. In termen van gezondheidsbeleving scoren zij hoog. Patiënten met een hoge acceptatie en lage controle zijn mensen die heel praktisch planning en structuur nodig hebben. Mensen met een lage acceptatie en hoge controle hebben emotionele zorg nodig, zij vechten tegen zichzelf. Lotgenotencontact is dan bijvoorbeeld een goed middel.” De moeilijkste groep is die met een lage controle en lage acceptatie. “Zij behoeven coaching, je moet ze aan de hand meenemen en hoop gaan bieden.” Met slechts zes vragen kunnen mensen ingedeeld worden in één van de vier menstypen.

Meer doelgerichte zorg voor patiënten

Belangrijk voor de praktische toepassing van dit model voor gepersonaliseerde zorg is dat met deze kennis zorg doelgerichter en effectiever aangeboden kan worden. Daarmee kunnen ook – en dat is in het licht van de huidige en komende ontwikkelingen in de zorg minstens zo belangrijk – de kosten in de hand worden gehouden. Prof. Bloem: “Je kunt de zorg dus inrichten aan de hand van de vier typen patiënten, je kunt doelgerichter zorg aanbieden en met behulp van de laddermeting kijken of de aangeboden zorg ook daadwerkelijk soelaas biedt. Dat geeft je de kans om bij te sturen mocht dat nodig zijn. En je geeft niet alleen de arts, maar ook jezelf als patiënt inzicht. In het kader van ‘samen verantwoordelijk zijn’, is dat een belangrijk gegeven.” Om het meten makkelijk en efficiënt te maken heeft het bedrijf ‘Healthy Solutions’ een web- en app-based programma ontwikkeld: ‘MedScores’. Op basis van de scores worden individuen automatisch ingedeeld in één van de vier menstypen.

Transparante samenwerking

Allerlei partijen spelen een rol in de gezondheidszorg en zullen in de schaduw van de huidige tijd toch met elkaar om tafel moeten. Dan is het goed om effectieve indicatoren te hebben waarmee de zorg beoordeeld kan worden. Bloem vindt ook dat partijen meer transparant met elkaar zouden moeten gaan samenwerken. “Je zult de samenwerking moeten gaan zoeken tussen arts en patiënt. Dat gebeurt ook al, maar men moet meer durven. Er zijn al artsen van doordrongen dat meer grip op de patiëntbeleving kan leiden tot een betere behandeling. Maar verschillende partijen zouden het samen moeten onderschrijven en er aan werken om het in te voeren in de klinische praktijk. Een multidisciplinaire insteek is vereist, waarbij ook de patiënt een rol speelt. Een verandering van mentaliteit is niet alleen iets van de arts, een lid van de Raad van Bestuur of de zorgverzekeraar, maar ook van de patiënt. Zelfmanagement betekent dat je het samen moet doen en het model voor gepersonaliseerde zorg kan daarbij een goede leidraad zijn.”