Vraaggestuurde zorg voor de moderne patiënt

Wie ernstig letsel oploopt en vervolgens met spoed naar het ziekenhuis getransporteerd wordt, heeft vermoedelijk weinig behoefte aan een goed gesprek met de chirurg over de beste aanpak van zijn medisch probleem. Echter, de laatste tien à twintig jaar leiden verschillende maatschappelijke ontwikkelingen ertoe dat ‘vraaggestuurde zorg’ steeds belangrijker wordt.

Gezamenlijke besluitvorming

Mensen zijn beter opgeleid en mondiger. Ze stellen zich meer op als consumenten die kritisch kijken naar de aard en de kwaliteit van de zorg evenals de ondersteuning die ze krijgen. Mensen worden ouder en blijven langer thuis wonen, ziekenhuizen sturen hun patiënten sneller naar huis of naar het verpleegtehuis. Dergelijke ontwikkelingen dragen ertoe bij dat zorg vaker vraaggestuurd wordt, met als belangrijk element daarin: shared decision making oftewel gezamenlijke besluitvorming tussen zorgverlener en patiënt.

Zorg die past in het leven past

Volgens de kennisbundel ´Vraaggericht werken in de langdurige zorg´ is vraaggericht werken een methodiek waarbij de behoeftes en wensen van de patiënt centraal staan. patiënt en professional gaan met elkaar in gesprek over de meest geschikte zorg. Vraaggerichte zorg betekent niet ‘u vraagt wij draaien’, maar ook niet ‘ik, als professional, weet wat goed voor u is’, aldus de bundel. Het gaat vaak om besluitvorming in complexe situaties, vertelt Carolien Smits, lector Innoveren met Ouderen aan Hogeschool Windesheim. “Niet zelden heb je te maken met meerdere aandoeningen, met doorlopende processen. Je praat niet alleen met de patiënt, maar ook met andere mensen, met mantelzorgers en verschillende professionals. Dat maakt het complex.”

Vraaggestuurde zorg en gemeenschappelijk besluitvorming zijn van belang bij acute zorg of cure, maar meer nog bij langdurige zorg of care. Dat heeft te maken met de vergrijzing en het feit dat door het succes van de medische wetenschap mensen langer leven met een aandoening. De zorg moet dan in hun leven passen; “patiënten willen zoveel mogelijk de regie houden en zelf bepalen wat belangrijk voor hen is”.

Onbewust onbekwaam

Gevraagd naar het grootste probleem bij gezamenlijke besluitvorming zegt Smits, na een moment nagedacht te hebben: “Mogen het er ook twee zijn?” Eén probleem ligt bij de professionals: ze denken vaak dat ze het al goed doen. Professionals in de zorg, vertelt Smits, zijn dikwijls mensen-mensen. Uit liefde voor hun vak investeren ze veel in een relatie met een patiënt. Maar dat betekent nog niet per se dat daar goede gezamenlijke besluitvorming uit voortvloeit. ‘Onbewust onbekwaam’, is de term die daarvoor gebruikt wordt.

De patiënt heeft een keuze

Een ander probleem ligt bij de klanten: ze realiseren zich niet altijd dat ze keuzes hebben. Ze verkeren in een kwetsbare situatie en worden vervolgens meegezogen in medische processen. In zo’n situatie voldoende assertief zijn, vragen stellen – dat kan niet iedereen. Moeilijker nog is de situatie waarin mensen niet goed of zelfs helemaal niet in staat zijn te omschrijven wat ze willen. Omdat ze het opleidingsniveau er niet voor hebben, of dement zijn.

Dan moet de zorgverlener gevoelig zijn voor andere signalen, voor gedrag en emoties. Hij moet de tijd nemen, goed observeren en praten met mantelzorgers. Smits: “Waar het om gaat, is dat je recht doet aan de waarden en voorkeuren van de persoon.”