1 op de 4 patiënten ondervoed

Gemiddeld is een op de vier tot vijf patiënten in ziekenhuizen, zorginstellingen en de thuiszorg ondervoed. Dat blijkt uit de onlangs verschenen richtlijn ondervoeding van de Stuurgroep Ondervoeding. Een complex probleem, dat vraagt om een multidisciplinaire aanpak.

Definitie ondervoeding

“Ondervoeding is een staat waarin de voedingstoestand niet optimaal is”, aldus Menrike Menkveld-Beukers. Als manager van de Alliantie Voeding in de Zorg en verbonden aan het Ziekenhuis Gelderse Vallei en de Wageningen Universiteit heeft ze veel te maken met het onderwerp. “Er is dan een tekort aan voedingsstoffen. Dit kunnen eiwitten zijn, maar ook vitamines of mineralen. Het is meer dan alleen een laag gewicht. Ook mensen met overgewicht kunnen kampen met ondervoeding.”

Dr. Hinke Kruizenga, diëtist en projectleider van de Stuurgroep Ondervoeding, benadrukt de breedte van het begrip. “De ondervoede patiënt is een complexe patiënt. Ondervoeding komt vrijwel nooit op zichzelf voor en gaat altijd hand in hand met andere problemen. In het algemeen komt het doordat mensen te weinig eten, te veel verliezen of juist meer voedsel nodig hebben dan normaal. Ze kunnen in een rouwproces zitten of zichzelf verwaarlozen. Maar ook acute ziekten, slokdarmproblemen of kauwproblemen kunnen een rol spelen. ”

Ouderen en zieken meeste risico

Ouderen en zieken blijken het meeste risico op ondervoeding te hebben. “Het komt met name voor rond een operatie of ziekenhuisopname, COPD, reuma, de ziekte van Crohn en kankerpatiënten”, aldus Kruizenga. Menkveld-Beukers voegt hieraan toe dat ouderen vaak ziek of eenzaam zijn, waardoor hun eetlust afneemt. “Ook cognitieve achteruitgang kan van invloed zijn, waardoor iemands zelfredzaamheid achteruitgaat en niet meer in staat is om voor zichzelf te koken. Het is heel divers.”

En dat geldt ook voor de gevolgen. Kruizenga: “Doordat mensen afvallen, verliezen ze spieren en daarmee ook functionaliteit. Ze voelen zich zwakker en er treedt een gevoel van algehele malaise op. Ook neemt hun weerstand af, het herstellen van ziekten duurt langer en hun kwaliteit van leven wordt aangetast.”

Ondervoeding signaleren

Een serieuze kwestie dus, die zorgvuldig aangepakt dient te worden. “Het begint met tijdig signaleren”, vertelt Kruizenga. “We hebben jaren geïnvesteerd om goede methoden hiervoor te ontwikkelen en dit is ons gelukt. Voor elke tak in de gezondheidszorg is er een toegankelijke manier ontworpen om ondervoeding en het risico hierop te constateren. Hierbij worden vragen gesteld over eetlust en eetgedrag, waarna risicopatiënten kunnen worden doorverwezen naar een diëtist. Deze doet vervolgens de diagnostiek en bekijkt de onderliggende oorzaken.”

De aanpak die dan volgt, is heel individueel. Kruizenga: “Iemand die ondervoed is geraakt door een rouwproces is totaal verschillend dan een kankerpatiënt die chemokuren heeft ondergaan. Er moet dan ook nauwkeurig worden achterhaald wat de reden is achter de problematiek om deze goed aan te pakken. Er dient voldoende voeding te worden gegeven. Bij sommigen zou dit simpelweg wat extra tussendoortjes betekenen, maar bij andere, extremere gevallen kan dit drinkvoeding of zelfs sondevoeding inhouden.”

Multidisciplinaire aanpak

Volgens Menkveld-Beukers zijn hier bovendien een heel scala aan disciplines voor nodig. “De arts speelt een rol bij het informeren, de verpleegkundige bij het signaleren en de diëtist bij de diagnostiek. Maar ook thuisbezorgers spelen een rol, om de voeding bij de mensen thuis te brengen. Apothekers kunnen mensen adviseren in het geval hun medicatie voor een verminderde eetlust zorgt en wijkteams in gemeentes kunnen ondervoeding constateren. En dan heb ik het nog niet eens over de tandarts, voor eventuele slik- en kauwproblemen.”

Kennis en scholing zijn dan ook enorm belangrijk. Menkveld-Beukers: “Dit geldt voor ouderen, om zelf het belang van de juiste voeding te weten. Maar ook binnen de zorg, om de problemen vroegtijdig te kunnen signaleren, goed over te dragen tussen professionals en uiteindelijk aan te pakken. Zo ontstaat meer bekendheid voor een nog altijd onderschat probleem.”